تقی ارانی

تقی ارانی، آزادی‌خواه، انقلابی، دانشمند، محقق و نویسنده ایرانی. زادروز: (۱۳ شهریور ۱۲۸۲ شمسی) در تبریز. ارانی در تاریخ (۱۴ بهمن ۱۳۱۸ شمسی) در سن ۳۶ سالگی در زندان موقت تهران به قتل رسید. آرامگاه وی در امام‌زاده عبدالله است.

دارای منبع

• «آلمان با یک حرارت و با یک جدیت فوق‌العاده مشغول تسلیحات است. هیچ‌کس امروزه نمی‌تواند پیش‌گویی کند که بالاخره فاشیست از کدام سرحد ضربه اولیه خود را خواهد زد آیا در سرحد لیتوانی یا سرحد اتریش یا چکسلواکی یا سرحد فرانسه خواهد بود.»
  • مجله دنیا، دوره اول، شماره ۱۰، ۱۱، ۱۲، خرداد ۱۳۱۴ شمسی

• «باید تمدن اروپایی را فرا بگیریم و خود را مانند یک ملت متمدن مسلح کنیم. اما ببینیم تمدن اروپایی یعنی چه؟ یعنی علم اروپایی، صنعت اروپایی و هنر اروپایی. آیا مهد علم و صنعت اروپایی یکی از ممالک اروپاست؟»
  • مجله دنیا، دوره اول، شماره ۱۰، ۱۱، ۱۲، خرداد ۱۳۱۴ شمسی

• «بر اثر شیوع فاشیسم که می‌خواهد دیکتاتوری را دوباره جانشین دموکراسی نماید اخیرأ حکومت هیتلر به دنبال موسولینی در صحنه اروپا پیدا شد.»
  • مجله دنیا، دوره اول، یکم بهمن ۱۳۱۲ شمسی

• «برای شناخت محیطی که «دنیا» در آن منتشر میشود کافی است به طرز تولید در آن محیط دقت کنیم. از این نقطه نظر جامعه ایرانی را باید ملت دهقانی که نطفه‌های صنعت دارد در آن نمو می‌کند شمرد. از ۱۰ میلیون نفوس این ملت، ۶ میلیون دهقان در سرزمین گشاد ایران پراکنده از هم دور، عمومأ فقیر و بیسواد و در قید اسارت تعصبات و خرافات می‌باشند. تحت تأثیر این فلاکت‌های طبیعی و اجتماعی، دهقان ایرانی عمومأ ترسو، مطیع، متعصب، مکار و محروم از مزایای تمدن بشر امروز است.»
  • مجله دنیا، دوره اول، شماره ششم، تیرماه ۱۳۱۳ شمسی

• «برحسب تقاضای سن و محدود بودن معلومات بر محیط چنان‌که از مقالات مجله «ایرانشهر» و مجله «فرنگستان» برمی‌آید تابع این نهضت بودم و با دوستان خود به فارسی ویژه مکاتبه می‌کردم که به یادگار افکار ایام جوانی خود نگاه‌داشته‌ام.»
  • مجله دنیا دوره اول، شماره ۱۰، ۱۱، ۱۲، خرداد ۱۳۱۴ شمسی

• «به عده زیادی از ما شکنجه جسمی وارد کرده‌اند. این عمل در شهربانی برای عموم مخصوصأ برای متهم سیاسی وجود دارد. برای من از همان شب اول دستگیری دست‌بند را در استنطاق پیش آورده و بالاخره در عشر اول تیرماه ۱۳۱۶ در اطاق اداره سیاسی برای گرفتن اقرار منشی‌گری (دبیرکلی حزب) و تبلیغ و انتشار مقالاتی دست بند زدند... اگر به پرونده‌های شهربانی من (بازجویی‌ها در شهربانی) مراجعه کنید خواهید دید که با وجود آن همه فشار، من زیر بار آن تحمیل (تشکیل و وجود فرقه کمونیست در ایران) نرفته‌ام.»
  • متن دفاعیات در دادگاه

• «تحقیقات و پیشرفت‌های علمی امروز حالت منظمی به خود گرفته است. مسایل علمی و فنی یک یک طرح و حل می‌شوند. برای شرکت در این پیشرفت بایستی وسیله داشت وگرنه بدون کتابخانه، لابراتوار و پول، ادعای کشف و اختراع کردن نظیر کشف میکروب از طرف آن طبیب مجاز ایرانی است که چون میکروب کاملأ معمولی را تازه دیده بود خیال کرده بود آن را پیدا کرده است.»
  • مجله دنیا، دوره اول، شماره پنجم، خرداد ۱۳۱۳ شمسی

• «تمدن غرب باید یک قدم هم جلوتر رفته عیوب اجتمایی آن مانند نزاع، بیکاری و بحران مرتفع شود. عده‌ای که برای رفع این عیوب به سیر قهقرایی فتوی می‌دهند، جاهلند.»
  • مجله دنیا، دوره اول، شماره ۱۰، ۱۱، ۱۲، خرداد ۱۳۱۴ شمسی

• «در دِه تقریبأ هیچ کتاب دیده نمی‌شود، از آثار ظریفه، نی‌لبک چوپانی و نمایشات ساده تعزیه را می‌توان اسم برد. آخوند تنها باسواد ده است. از ۴ میلیون شهری تقریبأ دو میلیون باسواد است، دو میلیون شهری دیگر نیز بی سواد بوده توجهی به مطبوعات ندارد.»
  • مجله دنیا، دوره اول، شماره ششم، تیرماه ۱۳۱۳ شمسی

• «روزنبرگ که باید با ترّهات خود برای رژیم فاشیست تئوری علمی ایجاد کند خوب است به محله‌ای وسط و شمال شهر برلین که شاید هیچ‌وقت گذر نکرده است برود. تحت تأثیر فقر و فلاکت، تنزل اخلاقی، پناهنده شدن به آبجو، مسکن کردن توده وسیع در خانه‌های تنگ و تاریک، انحطاط به واسطه بیکاری یا کار در فضاهای مسموم یک فرد آلمانی که به عقیده وی مافوق تمام نژادهاست مثل این است که مسخ شده از حالت انسانی خارج شده باشد.»
  • مجله دنیا، دوره اول، شماره ۱۰، ۱۱، ۱۲، خرداد ۱۳۱۴ شمسی

• «عقیده من روشن کردن فکر است. بنده در این رویه عیبی نمی‌بینم خاصه همین بچه‌ایست (انور خامه‌ای) که آقای احمدی (دادیار وارسی) او را عامل مؤثری معرفی فرموده و می‌گویند در منزل دکتر ارانی جمع شده راجع به مادیات مذاکره می‌کردند و من (انور خامه‌ای) اشتراک اموال را تنقید کردم. دکتر ارانی گفت شما حق دارید، اشتراک اموال خطاست از آن بوی ایدآلیسستی می‌آید. بنده می‌خواستم از آقای احمدی توضیح بخواهید یک نفری که اشتراک اموال را قبول نمی‌کند چطور ممکن است اشتراکی باشد.»
  • سند بازجویی، ص. ۴۰ دفاعیه دکتر ارانی روزنامه اطلاعات ۲۵ آبان ۱۳۱۷ شمسی

• «ما مجله دنیا را برای آنهایی که می‌دانند تمدن بشر امروز مافوق این فلاکت‌هاست می‌نویسیم. «دنیا» دارای یک رشته مقالات منظم علمی، صنعتی، اجتماعی و اقتصادی و هنری (رشته صنایع ظریفه) خواهد بود و جدیت خواهد کرد فکر خواننده خود را با درجه تمدن امروزی بشر آشنا کرده بدو مرتبأ جریان و تکامل این تمدن را نشان دهد.»
  • مجله دنیا، دوره اول، شماره اول، یکم بهمن ۱۳۱۲ شمسی

• «مذهب با آنکه حقیقتأ دائمأ در تغییر است، معتقدین و پیشوایان آن، آن را جامد و دائمأ صحیح و لایتغییر می‌دانند. اما مذهب مطابق با معلومات زمان اصلاح می‌گردد. ولی دیگر «مذهب اصلاح‌شده» آخرین درجه ترقی مذهب است. ظهور طبقه روحانیون نیز مانند طبقات دیگر برحسب طبیعت خودِ هیئت جامعه بوده و به مجرد اینکه تاریخ، وجود آنها را نالازم دانست ضعیف شده و به خودی خود از میان رفته‌اند. عقاید آنها که خود هم مانند عموم معتقد بوده‌اند، عقاید عمومی و مناسب با درجه تمدن زمان بوده‌است. ممالکی که رو به ترقی می‌باشند مذهب را از حکومت جدا می‌نمایند.»
  • پسیکولوژی ارانی

• «مرا با تصمیم عامدانه برای کشتن به کلی عریان کرده در یک سلول مجرد مرطوب اتاق ۲۸ دالان سوم زندان موقت که فرش پر حشرات آن را هم جمع کرده بودند مدت چهارماه انداختند. چون معلوم شد که من شب‌ها کفش‌های خود را زیر سر می‌گذارم و ممکن است بتوانم با وجود سختی و رطوبت زمین قدری بخوابم، آنها را گرفتند. رسیدن غذا و پول هم قدغن کرده، آن را دزدیدند.... مدرک این مدعا مبتلا شدن من به دو مرض یکی روماتیسم و دیگری ضعف قلب است که مطابق دفاتر و گزارش‌های بهداری در مدت مزبور (یکسال و اندی) بر من عارض شده است. قضات! می فهمید من چه می‌گویم؟ مرض برای تمام عمر در نتیجه جنایات قوه مجریه. مسئول وجدانی این جنایات کیست؟ آیا قوه قضایی یعنی همه شما شریک جرم این جنایات نخواهید بود؟»
  • متن دفاعیات در دادگاه

• «من خودم پس از قطع رابطه با محکمه، قطعأ به‌واسطه اظهار حقایق که لازمه فداکاری و وظیفه وجدانی من است دچار اشکال خواهم شد. ولی چه باک!»
  • متن دفاعیات در دادگاه

• «میخ‌کردن پنجره اتاق مجرد من با شهادت نجار و طبیب زندان، به قصد منع ورود هوا و اعدام تدریجی نیز جزو این شکنجه‌هاست. فحش یکی از وسایل فشار و شکنجه مهم شهربانی است. باید تصدیق کرد شنیدن ناسزا برای امثال من از دستبند قپانی دشوارتر است. از جمله ناسزاهای زیاد که به من گفتند نسبت بی وجدانی به عنوان عامل اجانب بوده است. جواب من این بود که عامل اجنبی بودن بی وجدانی است ولی باید تحقیق شود عامل اجنبی کیست.»
  • متن دفاعیات در دادگاه

• «نقشه میلیتاریزه کردن ملل دارد عملی می شود. یک انجمن بین‌المللی یرعلیه فاشیسم و جنگ تشکیل شده است. اتحادیه‌های کارگری و سوسیالیست و کمونیست ممالک دارند متحد می‌شوند... اتحاد سوسیالیست‌ها و کمونیست‌ها در فرانسه باعث شدند که از حملات اولیه فاشیست در آن مملکت جلوگیری شود.»
  • مجله دنیا، دوره اپل، خرداد ۱۳۱۴ شمسی

• «وظیفه آزادیخواهان ایران است دوش به دوش سربازان ایران علیه هر متجاوزی حتی شوروی بجنگد و ما باید از استقلال ایران دفاع نماییم.»
  • پنجاه نفر و سه نفر ص. ۲۴ - انور خامه‌ای

• «هر فکر منطقی می‌داند که فقط عوامل محیط مثلأ شعرا و نویسندگان قرن هیجدهم فرانسه را ایجاد کرد که آثار آنها نیز یه نوبه خود تأثیر اجتماعی آخر قرن مذبور را ظاهر نمود: همان علل که انقلاب ۱۸۴۸ آلمان را ایجاد کرده مولد ادبیات ۱۷۵۰ تا ۱۸۴۸ در میان ملت مزبور بود. از زمان دقیقی به بعد وقتی در ایران سرودن اشعار ملی رونق می‌گیرد که محیط قیام ملت را برعلیه تعصب مذهب خارجی ایجاب می‌نماید.»
  • مجله دنیا، دوره اول شماره هفتم، شهریور ۱۳۱۳ شمسی

• «هیچ قضیه را نمی‌توان عاری از شرایط زمان و مکان و شخص متفکر تحقیق نمود از طرف دیگر حالت شعور، هوشیاری و دانستن از خود دایمأ تغییر می‌کند. خودِ اجتماعی من در چند سال پیش با اکنون فرق دارد... اما از طرف دیگر من همان هستم، همان اسم را دارم، مسئول تمام امضاهای همان خودهای گذشته می‌باشم. از تمام کارهایی که خود گذشته کرده است برای خود کنونی و خود آینده متوقع جزا و نتیجه هستم. این تضاد را نیز با فکر دیالکتیک می توان برطرف کرد.»
  • پسیکولوژی فردی، چاپ مطبعه کاویانی، برلین، دسامبر ۱۹۲۷

درباره تقی ارانی

• «آن‌چه که به طور حتم یادم مانده است ارانی ابدأ باما تماس نگرفت. ارانی که به ایران آمد با ما کار نمی‌کرد. چون من عضو کمیته مرکزی حزب کمونیست ایران بودم و در تهران بسر می‌بردم، همه افراد چه در تهران و چه در ولایات را شناخته با آنها تماس و ارتباط داشتم.»
  • اردشیر آوانسیان عضو کمیته مرکزی حزب کمونیست ایران

• «ارانی شیمی تحصیل می‌کرد و دانشجوی ساعی و کارکنی بود. جوان درست و محکم و با عقیده‌ای بود. دوستانش می‌گفتند ازخودراضی است و فکر و عقیده خود را بالاتر از فکر و عقیده ما میداند.»
  • نامه محمدعلی جمالزاده به تاریخ ۱۳۵۲ شمسی

• «با مرگ دکتر ارانی نقش تاریخی که به عهده این بزرگوار واگذار شده بود، خاتمه نیافته، شهامت بی نظیر و مقام ارجمند اخلاقی او در دل‌های هواخواهانش ریشه دوانده و بارهای گرانبهایی خواهد داد. مرگ دکتر ارانی از آن مصیبت‌هایی است که کلیه کسانی که در زندان بوده و اسم او را شنیده و یا یکبار او را در سلول‌های مرطوب کریدر سه و چهار زندان موقت دیده بودند، هرگز فراموش نخواهد شد.»
  • پنجاه و سه نفر، بزرگ علوی

• «دکتر ارانی یعنی مقاومت در مقابل شدیدترین و سیاه‌ترین استبدادهای جهان، دکتر ارانی یعنی فکر روشن، یعنی سر نترس، یعنی از جان گذشتگی، یعنی ایمان به موفقیت. مفهوم دکتر ارانی ناقض مفهوم رضاخان است. اگر رضاخان را به معنای ستمگری و زورگویی و طمع و ظاهرسازی بگیریم، مفهوم ضد آن دکتر ارانی یعنی رحم و محبت. یعنی مقاومت، یعنی سخاوت، یعنی معنا و حقیقت.»
  • پنجاه و سه نفر، بزرگ علوی

• «دکتر ارانی یکی از آن نوابغی است که هر چندصدسال یک‌بار در زندگی ملت ایران آفتابی می‌شود. دکتر ارانی با فداکاری و شهامت و بزرگ‌منشی و با غرور و تکبر و در عین حال تواضع و فروتنی که مخصوص او بود، پی استواری ریخته که ثمرات و آثار آن بعدها جلوه‌گر خواهد شد.»
  • پنجاه و سه نفر، بزرگ علوی

• «کلیه زندانی‌های سیاسی در سلول‌های خود جمع شدند و به یاد دکتر مجالس سوگواری و تذکره ترتیب دادند. بالاخره آن روز کلیه زندانیان سیاسی متفق‌الرای تصمیم گرفتند که روز ۱۴ بهمن روز یادبود کلیه کسانی که در زندان استبداد جان داده‌اند، باشد.»
  • پنجاه و سه نفر، بزرگ علوی