اصفهان

«جهان‌آفرین را جهانی نبود// جهان را اگر اصفهانی نبود»

اصفهان، در منطقه‌ای نیمه کویری در مرکز ایران و در کنار زاینده‌رود قرار گرفته است. این شهر را به نام‌های: انزان - گابیه - جی - اسپاهان - سپاهان - صفاهان - اسفاهان - اصفاهان - اسبهان - اسفهان می‌خواندند و در قدیم آنرا اسپادانا می‌گفتند. اصفهان در طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۴۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه و عرض ۳۲ درجه و ۴۰ دقیقه و به ارتفاع ۱۵۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد.

گفتاورد

• «مردمی نیکوصورت‌اند و رنگ بدن آنان سپید مایل به سرخی است و اغلب شجاع و مبتکر و کریم و مهمان‌نوازند و در این باره اخبار عجیبی از آنان نقل شده است.»
  • ابن بطوطه، سفرنامه

ضرب‌المثل

• «اصفهانی است، آخر کفر خودش را می‌گوید.»

• «اصفهان نصف جهان»

اصفهان در شعر شاعران

• «از آن پس ز کشور مهان جهان// برفتند یکسو سوی اصفهان»
  • فردوسی

• «از خلق تو خار و حنظل شام// گلشکر اصفهان ببينم»
  • خاقانی

• «اصفهان جنتی است پرنعمت// اصفهانی در او نمی باید»
  • شاه طهماسب صفوی

• «اصفهان را نیمه خوانند از جهان// صد جهان من دیده‌ام در اصفهان// هفت‌دست و هشت‌خلد و چارباغ// جنت و باغ ارم رشک جنان// باغ‌تخت‚آیینه‌خانه‚ چارحوض// هم نگارستان و هم نقش‌جهان// قصر عباسی، نمکدان، طوقچی// باغ‌وحش و شیرخانه پیلکان»
  • جلال‌الدین همایی

• «اصفهان نیمی از جهان گفتند// نیمی از وصف اصفهان گفتند»
  • محمدتقی بهار

• «اگرچه زنده‌رود آب حیات است// ولی شیراز ما از اصفهان به»
  • حافظ

• «اگر در جهان اصفهانی نبود// خدای جهان را جهانی نبود»
  • ناشناس

• «باد مشک‌آلود گویی سیب تر بر آتش است// کاندرو قدری گلاب اصفهان افشانده‌اند»
  • خاقانی

• «به زاد و بوم جی اندر شتافتم از ری// چنان به شوق، که کودک به جانب مادر// سواد شهر صفاهان چو گشت سرمه چشم// به هرچه دید دگرگونه آمدش به نظر// شکسته‌باره از این پیش بود و تنگ‌فضای// کنون درست و قوی‌باره است و پهناور»
  • وحید دستگردی

• «به شیراز ار نصیب ما نشد از آن می خُلر// مباد آسیبی از دوران، نجف‌آباد و جلفا را»
  • دهقان سامانی

• «جهان‌آفرین را جهانی نبود// جهان را اگر اصفهانی نبود»
  • ناشناس

• «حسن‌انداز بیان از من مجو// خوانسار و اصفهان از من مجو// گرچه هندی در عذوبت شکر است// طرز گفتار دری شیرین‌تر است»
  • اقبال لاهوری

• «خرابه‌ای که به دل کرد والی حسنت// به اصفهان نتوان گفت ظل سلطان کرد// چو جغد بر سر ویرانه‌های شاه‌عباس// نشست عارف و لعنت به گور خاقان کرد»
  • عارف قزوینی

• «دریغ از اصفهان و از صفای او// که بوی مشک می‌دهد هوای او// هواش غم زداید از دل حزین// خوشا خوشا هوای غم‌زدای او// ز کعبه فرهی بود حجاز را// عراق راست فره از فضای او// ز مردمان شهرهای روم و چین// به‌اند مردمان روستای او// گل و گیای خلد را بود بَدل// به ماه فرودین گل و گیای او// به گاه گشت گل‌بتان سروقد// چمان چمان به زیر سروهای او»
  • سروش اصفهانی

• «شب سیاه ز روز سفید نشناسد// کسی که گفت به از اصفهان بود شیراز»
  • ناشناس

• «صائب از هند مجو عشرت اصفاهان را// فیض صبح وطن از شام غریبان مطلب»
  • صائب تبریزی

• «کرد سپاهان به از حدیقه رضوان// آمدن شاه دادگر به سپاهان// شمس ملوک زمانه ناصردینشاه// بر سر خلق خدای سایه یزدان// شهر سپاهان به فر خویش بیاراست// همچو سبا را به فر خویش سلیمان// بود گر این شهر تختگاه ملکشاه// اینت ملکشه در این مبارک ایوان// مردم از خطه سپاهان سرمه// روشنی دیده را برند به کیهان// خلق سپاهان کنند روشن دیده// اکنون از گرد موکب شه ایران»
  • سروش اصفهانی

• «کنون سر همه التفات‌ها آنست// که یک دوسال دهی رخصت صفاهانم»
  • صائب تبریزی

• «که گفته است اصفهان نصف جهان است// اگر باشد جهانی، اصفهان است»
  • سینا

• «لوحش‌الله از زلال خوش‌گوار زنده‌رود// بارک‌الله بر شمال بی غبار زنده‌رود»
  • نورصادقی

• «نکهت حور است يا صفای صفاهان// جبهت جوز است يا لقای صفاهان// ديو رجيم، آنکه بود دزد بيانم// گر دم طغيان زد از همای صفاهان// او به قيامت سپيدروی نخيزد// زانکه سيه بست برقفای صفاهان// اهل صفاهان مرا بدی زچه گويند// من چه خطا کرده‌ام به‌ جای صفاهان...// کردهٔ ِ قصار، پس عقوبت حداد// اين مثل است آن ِ اوليای ِ صفاهان»
  • خاقانی

• «نیل کم از زنده‌رود و مصر کم از جی// قاهره مقهور پادشای صفاهان»
  • خاقانی

• «همیشه بوده هنر کودک، اصفهان مادر// اگر نبود صفاهان نبود فضل و هنر»
  • وحید دستگردی

اشعار محلی و عامیانه

• «تا اون شکوفه بستان دل کنار منس// سه ذرع برف بیفته بازم بهار منس// درازی شب یلدا و کوچه جلفا// چه سرهمش بکنی نصف زلف یار منس»
  • صادق ملارجب، در باره درازی کوچه‌های جلفا