جلال‌الدین همایی

از ویکی‌گفتاورد

جلال‌الدین همایی با تخلُّص سنا (۲۱ ژانویه ۱۹۰۰، اصفهان۲۰ ژوئیه ۱۹۸۰، تهران) ادیب فارسی، آموزگار، شاعر، ریاضی‌دان و تاریخ‌‌دان ادبی ایرانی بود.[۱]

گفتاوردها[ویرایش]

  • «تاریخ علمی و ادبی هر ملتی همچون سلسله‌ای است به‌هم‌پیوسته که اگر حلقه‌ای از آن مفقود شد پیوند این سلسه و در حقیقت رشتهٔ حیات معنوی و فرهنگی که کارنامهٔ افتخارات و سرمایهٔ بقاء و رشد ملّی است از هم گسیخته و پایهٔ کاخ مدنیّت آن قوم متزلزل و منهدم می‌شود. زیبان‌ها و خلل‌های بی‌شمار که از گسسستن این رابطه به پایه و دستگاه وحدت و سعادت یک ملّت می‌رسد جبرانش به هیچ وجه میسر نخواهد بود.»
  • «آثار و نتایج زیان‌بشخ بی‌حد و حصر که از فقدان آثار علمی و ادبی برای ملل و اقوام عالم اتفاق می‌افتد، هزار بار از حلقه‌های مفقوده در فرضیات طبیعی محسوس‌تر و آشکارتر است.»
  • «اگر کتب و مؤلفات فارسی در اثر تهاجمات و تعدیات اقوام بیگانه و به واسطهٔ اختلافات سیاسی و مذهبی خانمان‌برانداز داخلی و ضعف تشکیلات اجتماعی و طرز حکومت‌های متغلّب و تغییر و تبدیل سریع دولت‌های مخالف یکدیگر و بی‌اعتنایی و لاابالی‌گری گذشتگان در حفظ آثار نفیس ملّی از میان نرفته و لا اقل یک‌دهم از آن همه آثار در دست بود، اکنون ایرانیان از حیث دانش و فرهنگ در ردیف ثروتمندترین ملل متمدن جهان بودند.»
  • «بیشتر بدبختی‌ها و سیه‌روزی‌های ما نتیجهٔ مستقیم انقلابات و حوادث سیاسی و علل و اسباب دیگر داخلی و خارجی است که منتهی به انقطاع رشتهٔ تمدن و فرهنگ ملّی و منجر به فقدان آثار و اسناد و مدارک علمی و ادبی قدیم ما گردید.»
  • «احیای هر اثری از آثار علمی و ادبی قدیم در حُکمِ یافتن حلقهٔ مفقوده‌ای است که شیرازهٔ ادبیات و سلسلهٔ حیات معنوی و فرهنگی ما را بهم پیوند می‌دهد، هم راه تحقیق و تتبُع در آثار فرهنگی و به دست آوردن مسیر تحوّلات ادبی و مدنی و فحص و بحث در لعت و دستور و معنای و بیان زبان را هموار می‌سازد، و هم طریق ابتکار و میزان و مقیاس برای تشخیص و تمییز دادن ابتکار از تکرار به دست می‌دهد.»
  • «بزرگترین خدمت به ملّت ایران و فرهنگ ایرانی، احیای آثار مهمِ گذشتگان است.»
  • «ملتی که آثار قدیم خود را در طاقِ نِسیان بیندازد مَثَلش مَثَلِ مرد کاملی است که همهٔ تجارب و دانسته‌های گذشتهٔ خود را فراموش کند، چنین مردی اگر صدسال عمر کرده باشد هنوز کودک نادادن است.»
    • مقدمه بر مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه [۲]

سروده‌ها[ویرایش]

آه نیمشب
ز تنگنای حوادث گریزگاهی نیست      جز آستانهٔ پیر مغان پناهی نیست
تو خاک تیره‌ای از خاک سجد گاه طلب      که خاک را بجز از خاک سجده‌گاهی نیست
به مهر ماهرخی قلب تیره روشن کن      که عیش نیست در آن تیره‌شب که ماهی نیست
حدیث عشق ز دستار بند شهر مپرس      که شیخ را به سر از این نمد کلاهی نیست
ز آه نیمشب ای خسته‌دل مشو غافل      اگر چه دانمت اندر بساط آهی نیست
فراز چرخ بود کلبهٔ فقیر که گفت؟      که برتر از نهمین چرخ بارگاهی نیست
خطا هر آنچه رود از سواد دیدهٔ توست      وگرنه برتر در قلم صنع اشتباهی نیست
به جان آنکه خرد یار و مغز هشیار است      هزار نکته مؤثرتر از نگاهی نیست
قدم ز خویش برون نه ز بعد ره مهراس      که از مقام تو تا قرب دوست راهی نیست
سنا ز حافظ خوش‌نغمه نکته‌ای برخوان      که در قلمرو ما به از او گواهی نیست
عقاب جور گشاده‌ست بال بر سر شهر      کمان گوشه‌نشینی و تیر آهی نیست[۱]
راز درون
لب بسته‌ام ز هر چه بجز گفتگوی تو      دل شسته‌ام ز هرچه بجز نقش روی تو
گر بگذری به خاکم و گویی تو را که کشت      فریاد خیزد از کفنم کآرزوی تو
بس پیکرت لطیف بود می‌شود پدید      راز درون ز سینه و می از گلوی تو
ای گل به باغ در بر آن لاله‌رو مخند      تا پیش باغبان نرود آبروی تو[۱]

گفتاوردها دربارهٔ او[ویرایش]

  • «تصحیح «التفهیم»ابوریحان توسط او، باعث شد تاییدهای ستایش آمیزی از سید حسن تقی‌زاده و علامه محمد قزوینی دریافت کند. کتابی که استاد همایی به مدت پنج‌سال متوالی و روزی ۱۵ ساعت، تلاش علمی صرف آن کرده بود و علامه قزوینی دربارهٔ این اثر ارزشمند برای همایی جوان آن روزها نوشته بود: «وقتی کتاب التفهیم شما به دستم رسید و مطالعه‌ای کردم، سجده شکر به جای آوردم که هنوز ایران از دانایان کارآمد تهی نمانده است.» اطلاق عنوان علامه بر استاد همایی، شایسته او بود.»

منابع[ویرایش]

ویکی‌پدیا مقاله‌ای دربارهٔ
  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ برقعی، محمدباقر. سخنوران نامی معاصر ایران. ج. سوم. نشر خرم، چاپ ۱۳۷۳. ص۱۸۰۷. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۹۹۷۲۴۰۴. 
  2. کاشانی، محمود بن علی. مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تهران: انتشارات سخن، ۱۳۹۴. ۳. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۷۲۷۷۳۴. 
  3. مهرداد نصرتی، «سالمرگ استاد جلال‌الدین همایی»، خبرگزاری علم و فرهنگ، دوشنبه ۲۸ تیر ۱۳۹۵، کد خبر: ۴۳۰۱۸.