کیهان: ادیسه‌ای فضازمانی فصل ۱ قسمت ۷

از ویکی‌گفتاورد

کیهان: ادیسه‌ای فضازمانی یک مستند علمی سریالی، محصول ۲۰۱۴ آمریکا می‌باشد.

مجری نیل دگراس تایسون.
عالم، همه آن چیزی است که وجود دارد وجود داشته است یا به وجود خواهد آمد. راوی

گفتاوردها[ویرایش]

  • یه زمانی مردی بود
  • که شروع کرد عمر دقیق زمین رو پیدا کنه
  • تو این تلاشش برای کشف عمر زمین
  • به یه خطر بزرگی برخورد
  • روز زیبای بهاری، پَسدینا، کالیفرنیا (Pasadena, Los Angeles County, California)
  • سال
  • کسب و کار رو به رُشده، زندگی خوب
  • غیراز برای یه نفر
  • یه شیمی‌دان با گرایش زمین‌شناسی (ژئوشیمی دان) به نام کلیر پترسن (geochemist, Clair Patterson)
  • که همه به نام "پَت" می شناختنش (Pat)
  • اون می دونه که هر کسی که می بینه
  • در معرض یه خطر نامرئی هست
  • و مصممه که جلوی این خطر رو بگیره
  • حالا می خواد این کار هر عواقبی هم براش به همراه داشته باشه
  • نمیشه درست داستان کلیر پترسن رو گفت
  • بدون اینکه تا آخر برگردی به عقب
  • به خیلی قبل تر از اینکه، زمین
  • خونهٔ ما، ساخته شد
  • وقتی که ستاره‌ها مواد لازم برای ساختش رو فراهم کردند
  • آهن،
  • برای هستهٔ مذاب این سیاره
  • اکسیژن
  • برای سنگ‌ها، آب و هوا
  • کربن
  • برای الماس و حیات
  • ستاره‌ای متولد میشه
  • ستارهٔ ما
  • چند میلیون سال اول همه چی مرتب و منظم و بی مکث پیش رفت
  • جوری که دونه‌های غبار به طور مداوم به هم ملحق شدند و گوله‌ها ی بزرگتر و بزرگتری رو درست کردند
  • اما وقتی که این اجرام اون قدر رشد کردند و بزرگ شدند
  • که به قدر کافی نیروی جاذبه داشته باشند
  • شروع کردند به کشیدن همدیگه توی مدارهایی که مسیرشون همدیگه رو قطع می‌کرد
  • دنیای مااین شکلی بود
  • وقتی تازه بوجود اومده بود
  • هیچ جایی از سطح زمین نتونست از اون موقع تا الان
  • دست نخورده باقی بمونه و نجات پیدا کنه از این برخورده
  • حالا که مدارک و شواهد تولد و کودکیش همه پاک شدند
  • چه جوری می تونیم هرگز امیدوار باشیم که با هرگونه اطمینانی
  • سن واقعی دنیامون رو بدونیم؟
  • آدم‌ها از زمان‌های خیلی قدیم همش داشتن درباره این مساله باخودشون فکر می‌کردند
  • سال، اسقف اعظم جیمز آشر از ایرلند (archbishop James Ussher)
  • محاسبه‌ای انجام داد که به نظر می‌رسید تونسته جواب این سوال رو بالاخره داده باشه
  • تقریبا مثل همهٔ آدم‌های دیگهٔ زمانهٔ خودش و دنیای خودش
  • داستان آفرینش تو کتاب انجیل رو به عنوان یک حقیقت قطعی و مورد احترام قبول کرده بود
  • اما انجیل هیچ وقت به هیچ سال دقیقی اشاره نمی کنه
  • پس آشر دنبال یه رخدادی توی کتاب عهد قدیم گشت (old testament)
  • که مطابق با یه تاریخ خاصی باشه
  • این تاریخ رو توی کتاب دوم پادشاهان پیدا کرد
  • تاریخ مرگ پادشاه بابلی Nebuchadnezzar
  • در سال قبل از میلاد مسیح
  • آشر سال‌های مربوط به نسل‌های پیامبران
  • واسقف‌ها
  • صد و سی ونه نوادهٔ ذکر شده در کتاب عهد قدیم (the "Begats" of the Old Testament,)
  • از آدم تا دورهٔ Nebuchadnezzar,
  • و کشف کرد که
  • دنیا روز اکتبر
  • سال قبل از میلاد مسیح شروع شده
  • ساعت شش عصر
  • یه "شنبه روزی" هم بوده
  • زمان‌بندی اسقف اعظم آشر، به عنوان یه حقیقت و جزئی از تعالیم مسیحیت (gospels)
  • در دنیای غرب قلمداد شد
  • تا اینکه ما رفتیم سراغ یه کتاب دیگه که عمر واقعی زمین رو پیدا کنیم
  • کتابی که داخل خود سخره‌ها و سنگ‌ها نوشته شده بود
  • بیشتر لایه‌های سخره تو دیواره‌های گرند کنیون the Grand Canyon
  • ساخته شدند از رسوباتی که به صورت دونه‌های ریز ته‌نشین شدند
  • اون هم موقعی که این گوشهٔ دنیا، یه دریا بود
  • طی اعصار متمادی زیر فشار لایه‌های تازه تشکیل شدهٔ بالایی
  • این رسوبات به هم فشرده شدند و سخره‌ها رو بوجود آوردند
  • جوری که قدیمی ترین این لایه‌ها، پایین‌تر از همه قرار داره
  • یه لایه رو انتخاب کنین، هر لایه‌ای رو
  • اون یکی چطوره؟
  • روزی روزگاری یه دریای کم عمق می‌بایست اینجا وجود می داشته
  • در دورهٔ پریکمبرین the Precambrian period
  • حول و حوش یه میلیارد سال پیش
  • فقط یه نوع حیات بود
  • این باکتری‌های آبی-سبز سرشون گرم جمع کردن نور خورشید
  • و ساختن اکسیژن بود
  • برای اونا، این اکسیژن یه زبالهٔ تولیدی بود
  • اما برای حیواناتی که بعدها تکامل پیدا کردند، از جمله خود ما
  • نفس (دَم) حیات بود
  • اوکی. یه لایه دیگه بردارید
  • اون یکی چطوره؟
  • این لایه رو بهش می گن لایهٔ رُس فرشتهٔ تابان (bright angel shale)
  • حول و حوش میلیون سال پیش تشکیل شده
  • این جای پاها میلیون سال پیش روش بوجود اومده
  • حالا می خواین عمر زمین رو بدونین؟
  • حساب کنین ببینین چقدر زمان می بره که هر لایه رو روی زیریش بشینه
  • و بعد به جای اینکه تعداد نواده‌ها رو بشماریم
  • سن تشکیل همهٔ این لایه‌ها رو با هم جمع کنین
  • آسونه، نه؟ فقط یه مشکل هست
  • ما از مشاهدهٔ این فرایند
  • از اونجایی که هنوز هم
  • تو اقیانوس‌ها و دریاچه‌ها، دور و بر دنیا داره اتفاق میوفته
  • می دونیم که رسوبات می تونن با میزان سرعت متفاوتی روی همدیگه بشینن
  • معمولا خیلی آروم اتفاق میوفته
  • مثلا هر سی سانتی‌متر رسوبا ت در سال
  • اما وقتی که یه سیل نادر و فاجعه آمیز اتفاق بیفته
  • این رسوب گذاری و ته‌نشینی میتونه سریعتر باشه
  • مثلا تقریبا سی سانتی‌متر توی دو سه روز
  • خیلی از زمین‌شناس‌ها این روش رو امتحان کردند
  • که عمر زمین رو حساب کنن
  • اونا از گرند کنیون و بعضی
  • از توالی‌های رسوبی دیگه در سرتاسر این سیاره استفاده کردند
  • اما جواب هاشون خیلی تو دامنهٔ وسیع و متفاوتی از هم بود که بشه بدرد بخور باشن
  • یه چیز تو مایه‌های بین میلیون تا میلیارد سال
  • و یه سری دیگه مشکلات هم تو این روش وجود داشت
  • حتی عمیق ترین لایهٔ این سخره‌ها
  • قدیمی ترین چیزها رو زمین نیستتند
  • چرا؟ چون حتی سخره‌ها هم نمی تونستند
  • از دوران خشونت بارِ نوزادیِ زمین جان سالم به در ببرن
  • تو فضا، داستانِ یه شکل دیگه ست
  • آیا از زمان تولد زمین هیچ یادگاری ای مونده
  • اجرامی که احتمال داشته باشه بتونن عمر دقیقش رو به ما بگن
  • من یه جایی رو می‌شناسم که آجرها و ملاطهای استفاده نشده
  • از زمان ایجاد منظومهٔ شمسی مون رو می شه درش پیدا کرد
  • این مکان بین مدارهای مشتری و کیوان قرار داره
  • اینجا مواد مربوط به زمینِ تازه متولد شده هست
  • شناور و به صورت سرد ذخیره شده و بی تغییر
  • از اون زمان تا حالا باقی موندن
  • حدود یه میلیون سال پیش
  • یک خرده سیاره بزرگ اتفاقی مسیر یه خرده سیاره کوچکتر رو تغییر داد
  • و اون رو تو یه مسیر جدید انداخت
  • مسیر برخوردی که یه شب
  • طرفای هزار سال پیش به انتها رسید
  • بایستی آرامش گرند کنیون رو به هم ریخته باشه
  • وقتی از آسمان بالاش رد شده
  • که این دهانهٔ برخورد رو با انفجارش رو زمین ایجاد کنه
  • در جایی که زمانی آریزونا نام می‌گرفت
  • تیکه‌هایی از خرده سیاره آهنی ای که این دهانهٔ برخورد رو درست کرد
  • دست نخورده باقی موندند
  • اگه ما فقط بدونیم چند وقت پیش اون آهن شکل گرفته
  • ما می تونیم عمر منظومهٔ شمسی رو بدونیم
  • که زمین هم جزءای ازش هست
  • اما ما چه جوری می تونیم بدونیم کِی؟
  • یه پاره سنگی رو بردارید
  • هر پاره سنگی
  • این چطوره؟
  • بعضی اتم‌ها تو این پاره سنگ می تونن رادیواکتیو باشند
  • یعنی اینکه خودبخود تجزیه (فروپاشیده) می شن و
  • تبدیل به عناصر دیگر می شن
  • یه اتم اورانیوم اول میشه یه اتم توریوم thorium
  • به طور میانگین یه دو سه میلیارد سالی طول می کشه
  • توریوم خیلی بیشر ناپایدار هست
  • کمتر از یه ماه تبدیل می شه به پروتکتینیوم protactinium
  • یه دقیقه بعد پروتکتینیوم میشه یه چیز دیگه،
  • این اتم دچار ده تا تغییر جهش وار هسته‌ای دیگه میشه nuclear transmutations
  • تا اینکه می رسه به ایستگاه آخر زنجیرهٔ واپاشی decay chain
  • یه اتم پایدار سرب lead
  • و سرب پایدار خواهد ماند
  • تا ابدیت And lead it will remain For eternity. (...and let it remain for eternity شوخی با عبارت دعایی بگذارید تا ابد بماند)
  • در قرن بیستم برای دهه‌های متمادی تلاش عظیمی وجود داشت
  • برای اندازه‌گیری زمانی که لازمه تا هر عنصر رادیواکتیو
  • تغییرجهشی بده به یک عنصر دیگر
  • فیزیکدانان فهمیدند که اتم‌های هر عنصر ناپایدار
  • با یک سرعت معین و خاص خودش واپاشی می کنه
  • هستهٔ یک اتم، یه جور معبد هستش
  • که در مقابل شوک‌ها و ناآرامی‌های محیطش ایمن هست
  • با یه چکش بزنیدش
  • تو روغن بجوشونیدش
  • تبخیرش کنید
  • ساعت هسته ا ی به تیک تیک کردن ادامه می ده
  • و یه استاندارد زمانی رو حفظ می کنه
  • که نیازی به نگاه کردن به خورشید و ستاره‌ها نداره
  • برای پیدا کردن عمر صحیح زمین چه راهی بهتر
  • از استفاده از اتم اورانیوم؟
  • اگر شما بفهمید چه کسری از اورانیوم موجود در یک پاره سنگ
  • به سرب تبدیل شده
  • شما می تونید حساب کنید چقر زمان گذشته
  • از وقتی که اون پاره سنگ شکل گرفته
  • اما یه مشکلی هست
  • پاره سنگ‌هایی که موقع تشکیل زمین وجود داشتند
  • دیگه نیستند
  • اون‌ها همه له شدند، ذوب شده و دوباره ساخته شده‌اند
  • یه راهی هست برای اندازه‌گیری میزان سربی
  • که از اول وجود داشته
  • هدیه‌ای هست از آسمان‌ها
  • شهاب سنگ‌ها
  • این یکی... که تیکه‌ای از اونی هست
  • که این دهانهٔ برخورد رو ایجاد کرد، ایدئال بود
  • مقدار سرب موجود در اعماق این پاره سنگ
  • درست همان مقداری هست که وقتی که زمین شکل گرفت
  • از اونجایی که شما سرعت واپاشی اورانیوم رو می دونی
  • این به شما عمر این شهابسنگ رومی ده
  • که همزمان با ایجاد زمین شکل گرفته
  • همهٔ کاری که باید انجام بدی اینه که
  • مقدار سرب توی شهابسنگ رو اندازه‌گیری کنی
  • آسونه، نه؟
  • یه دانشمندی به نام هریسن براون Harrison Brown,
  • تودانشگاه شیکاگو
  • اولین بار این رو تو سال فهمید
  • یه دانشجوی دکتری به نام کلیر پترسون رو انتخاب کرد که این کار رو انجام بده
  • پترسون هیچ وقت نمی تونست بدونه که این تکلیفی که بهش واگذار شده چقدر می تونه
  • مسیر زندگی شو
  • و همین طور زندگی ما رو عوض کنه
  • اونچه که اول یک تحقیق علمی محض به نظر می‌رسید
  • آخرش خیلی بیشتر ازاین شد
  • کلیر پترسون، پسر یه نامه بر از آیووا
  • ذاتا بچهٔ شری بود و خوب هم نبود تو درس و مشق
  • اما یه دانشمند مادرزاد بود
  • یه زمین‌شناسی به نام هریسون براون
  • تکلیفی رو به کلیر محول کرد که به نظر
  • یه کارعلمی سرراست و بی دردسر بود
  • اول از همه، پت
  • اشکال نداره پت صدات کنم که؟
  • خب، من می دونم که تو یه زمین‌شناس نیستی
  • احتمالا فرق گرانیت و فلدسپار رو هم ندونی feldspar
  • اما شنیدم که کار با دستگاه طیف‌سنج جرمی رو mass spectrometer
  • خوب بلدی
  • خوبه. بدبخت کردی خودتو زن گرفتی یا نه؟
  • هَا؟! آ.. آره، لوری شیمیدانه اون هم
  • با هم تو پروژه منهتن کار کردیم
  • تو اُک ریج Oak Ridge
  • باشه. اُکی. اولین چیزی که باس بدونی اینه که
  • یه بلورهای خیلی ریزی هست به نام زیرکان zircon
  • واقعا ریز، اندازه سر سوزن حسابی سفت و محکم و سگ جون
  • هیچی نه داخلش می شه، نه چیزی ازش در میاد
  • دارم در مورد میلیاردها سال صحبت می کنما
  • ما می دونیم این دونه‌ها چقدر عمر دارند چون
  • سنِّ اون پاره سنگ‌هایی که ازش درآوردیمشون رو تعیین کردیم قبلا
  • داخل هر دونهٔ کوچیک زیرکان، به اندازهٔ دو یا سه بخش در میلیون، اورانیوم هست
  • و اورانیوم هم خودش داره به مقادیرخیلی کمتری از
  • اتم‌های سرب فروپاشی می کنه
  • حالا اگه تو بفهمی چه طور می شه اون مقدار سرب رو حساب کنی
  • می تونی بفهمی چطوری میشه مقدار سرب توی یه شهاب سنگ رو حساب کرد
  • فکر می‌کنی بتونی اینکارو انجام بدی، پت؟
  • آره، آره، دلیلی نمی‌بینم نتونم
  • خوبه، چون وقتی بتونی، اولین کسی خواهی بود که
  • عمر صحیح زمین رو می دونه
  • حسابی معروف هم می شی
  • آسونه
  • عین آب خوردنه
  • در حالی پترسن تلاش می‌کرد که
  • مقدار جزئی سرب رو تو دونه‌های زیرکان مشخص کنه
  • یه دانشجوی دکتری دیگه، جرج تیلتن George Tilton
  • داشت مقدار اورانیوم تو همون دون‌ها اندازه می‌گرفت
  • همهٔ کاری که پترسون بایست انجام می‌داد
  • این بود که مقدار سرب رو با دقت یکسانی اندازه‌گیری کنه
  • ببینم دیگه چی کار می‌کنی، پت
  • شش بار حسابش کردم، همیشه یه مقدار خاصه
  • سه و دو دَهُم بخش در هر یه میلیون
  • خوبه، خوب پیش میری جرج، ممنون
  • نتایج تیلتن همیشه مثل هم بود
  • اما نتایج پترسن از مقدار سرب تو همون دونه‌ها
  • به شدت با هم نمی خوند (هر بار فرق می‌کرد)
  • این معنی نمی‌داد
  • ممکن بود آزمایشگاه
  • بخاطر آزمایش‌های قبلی با سرب آلوده شده بوده باشه
  • شاید به خاطر وجود مقادیر طبیعیِ زیاد سرب
  • تو محیط بود که تو نتایج اندازه‌گیری اختلال ایجاد می‌کرد
  • پترسن هر کاری که می تونست انجام داد که
  • آزمایشگاه رو از هر نوع سربی پاک کنه
  • هنوز برابر بیشتر از حد مورد انتظار سرب وجود داشت
  • بیش از دو سال بود که داشت تلاش می‌کرد
  • آب خوردنه، ها! آره جونه عمّت
  • پترسن به این نتیجه رسید که باید ظرف‌ها و وسایل رو
  • تو اسید بجوشونه و همهٔ مواد شیمیایی که استفاده می کنه رو خالص سازی کنه
  • که بتونه سرب اضافه در آزمایش روباز هم کمتر کنه
  • اوهوی...
  • نه! من اینجا تازه واردم
  • گلاب به روت داداش، دست به آب کجاست؟
  • تف به این زندگی
  • همهٔ شستنها و استریلیزه کردن‌های وسواس گونهٔ پترسن
  • هنوز مشکل رو حل نکرده بود
  • لازم بود که خودش آزمایشگاه خودش رو درست کنه و همه چی رو آجر به آجر از اول بسازه
  • این فرصت موقعی بوجود اومد که هریسن براون نقل مکان کرد به
  • موسسه فناوری کالیفرنیا تو پَسدینا California Institute of Technology (CalTech)
  • و از پترسن دعوت کرد که بهش ملحق بشه
  • اُکی، تام، بسه دیگه پسر، پاره کردی این لباس رو
  • الان دیگه می تونیم بریم تو اتاق امن مرکزی
  • شیش سالی می‌شد که پترسن داشت روی این پروژه کار می‌کرد
  • سرسختانه منابع مختلف سرب رو
  • ردیابی و حذف می‌کرد
  • همون سرب‌هایی که تو کاراندازه گیریش اختلال ایجاد می‌کردند
  • اولین اتاق فوق پاک دنیا رو ساخته بود ultra-clean room
  • بالاخره قادر بود که اندازه‌گیری کنه دقیقا چقدر سرب
  • تو اون پاره سنگ هست
  • سنگی که قدمتش حالا با درست شدن این اتاق اندازه‌گیری شده بود
  • حالا دیگه سرانجام، پترسن آماده بود
  • که بره سراغ اون شهاب سنگ آهنی
  • که از عمر واقعی زمین سر دربیاره
  • نمونهٔ شهاب سنگش رو ورداشت آورد
  • به آزمایشگاه ملی آرگون Argonne National Laboratory...
  • جایی که دقیق ترین طیف‌سنج جرمی دنیا
  • تازه راه انداخته شده بود
  • دکتر، این قدر عجله داری؟
  • اُکی کوچولو، می خوایم که تبخیرت کنیم
  • یک طیف‌سنج جرمی از مگنت (آهن‌ربا) هایی استفاده می کنه
  • برای جداسازی عناصری که تو یه نمونه هست
  • تا اینجوری مقدار عناصر تشکیل دهندهٔ اون نمونه رو بشه اندازه‌گیری کرد
  • این کار دیگه آخرین قطعهٔ با
  • معمای سن زمین رو پیدا می‌کرد
  • الان می خوام که یونیزه کنم تو رو
  • از اونی که گفته می شه بدتره
  • یه الکترون بین رفقا که دیگه چیزی نیست
  • با دور نگه داشتن نمونه از هر گونه آلودگی محیطی سرب
  • پترسن دیگه آماده بود که مقدار
  • سرب و اورانیوم داخل نمونه رو اندازه‌گیری کنه
  • و محاسبه کنه که چند سال پیش این نمونه شکل گرفته
  • یعنی همون عمر درست زمین
  • متشکرم از شما همهٔ دانشمندان پیش از این اومدند
  • متشکرم زمین شناسان
  • ممنونم چارلز لایل Charles Lyell.
  • ممنونم مایکل فارادی Michael Faraday.
  • جی جی تامسن J.J. Thomson.
  • ارنست روترفورد Ernest Rutherford.
  • ممنونم هریسن براون
  • دنیا. میلیارد سال عمر داره
  • انجامش دادیم
  • مامان؟
  • مامان
  • پترسن می‌خواست که مادرش
  • اولین کسی باشه که بدونه اونچه که اون سال‌های بسیاری رو برای کشفش تلاش کرده بود
  • عمر واقعی زمین
  • پاداشش برای این کشف؟
  • یه دنیا دردسر
  • خودش خبر نداشت، اما در مسیر شاخ به شاخ شدن
  • با برخی از پرقدرت ترین آدم‌های رو زمین بود
  • از نگاه رومیان باستان
  • سیاره با شکوه حلقه دار کیوان یه مکان واقعی نبود
  • نه یه دنیا، بلکه یه خداپادشاه
  • فرزند ازدواجِ آسمان و زمین
  • خدای سرب
  • این ستون‌ها همهٔ آن چیزی هستند
  • که از قدیمی ترین معبد مربوط به گردهمایی‌ها و تبادل نظرهای رومیان باقی مونده
  • که اولین بار سال پیش وقف کیوان شد
  • نقش اداره خزانه داری روم رو هم داشت
  • همین طور اداره وزن‌ها و معیارهای اندازه‌گیری
  • امشب جشن ساتورنالیا هست Saturnalia
  • عید دسامبر به افتخار کیوان
  • که درش زندگی روزمره بر عکس می شه
  • ارباب‌ها به برده‌ها خدمت می‌کنند
  • هیچ جنگ و اعدامی اجازه داده نمی شه
  • و هدایا رد و بدل می شه
  • یه دویست سیصد سال بعد
  • وقتی پدران مقدس کلیسا دنبال راهی گشتند که
  • که بی دینان بیشتری رو جذب کنن
  • تصمیم گرفتن ساتورنالیا رو به کریسمس تبدیل کنن
  • واون موقع این جدیدترین جشن از فهرست جشن‌های انقلاب زمستانی (کوتاه شدن تاریکی از فردای آن روز=شب یلدا)
  • بود که تغییر کاربری داده شده
  • مجسمهٔ بلند کیوان می تونسته این شکلی باشه
  • در شب ساتورنالیا
  • اما تو دوران روم باستان این خدا یه روی سیاهی هم داشت
  • اون یکی کیوان یه غول عبوس و تنبلی بود
  • که باعث کشمکش بی دلیلی از خشم و نفرت شد
  • یه عمل خشونت بار و نگفتنی ای رو نسبت به پدرش انجام داد
  • و پسر خودش رو قورت داد
  • از بین همه سیاره‌های قابل دیده شدن
  • برای چشم‌های نامسلح آدمیان باستان
  • کیوان کندترین هست
  • که توضیح می ده چرا اسمش
  • از روی نام خدای سرب نامگذاری شد
  • شکی نیست که
  • این ویژگی‌های بیشتر منفی شخصیت کیوان
  • بازتاب علائم سمّی و از قدیم شناخته شدهٔ سرب بود
  • چیز خنده دار در مورد رومیان این بود که
  • با وجود اینکه می دونستند
  • تماس با سرب بدون شک مردم رو مسموم می کنه
  • اون‌ها رو عقیم می کنه و به دیوانگی میکشونه
  • از کدوم فلز برای ساخت لوله‌های
  • مربوط به سیستم معروف آبرسانی شون استفاده کردند؟
  • راهنمایی می‌کنم شما رو
  • کلمهٔ Plumbing (لوله کشی)
  • از کلمهٔ یونانی "plumbum." به معنای سرب میاد
  • از چه فلزی استفاده کردند که کف و دیوارهٔ حموم‌های معروفشون رو روکش کنن
  • و چه جوری تُرشیِ شرابشون که ترش شده رو یه ذره کم کنن
  • برای لعاب دادن به خمره‌ها و دیگ‌های غذاشون از چی استفاده کردند؟
  • یه سری مورخان هستند که می گن
  • استفادهٔ گستردهٔ سرب یه دلیل اصلی
  • توی ضعیف شدن و سقوط امپراطوری روم بوده
  • چرا ادامه دادند به استفاده از سرب بااینکه
  • از خیلی قبل تر می دونستند که سمّیه؟
  • ارزون بود، خیلی چکش خوار و قابل انعطاف بود و آسون می‌شد باهاش کار کرد
  • و اونایی که در بالاترین وسمّی ترین غلظت باهاش کار می‌کردند
  • یعنی همون معدن کاران و کارگرانی که سرب رو فرآوری می‌کردند
  • جونشون قابل صرفنظرکردن بود
  • جونشون اهمیتی نداشت
  • بَرده بودند
  • بیشتر سرب دنیا از یه جایی به اندازه کافی و امن
  • دور از موجودات زنده و دراعماق زمین شروع به ایجاد شدن کرد
  • اما حدود سال پیش
  • انسان‌ها فهمیدند چه جوری زمین رو حفر کنند و برن تو اعماق
  • و فلز رو از سنگ‌ها استخراج کنند
  • زمانی که این عمارت تازه ساز بود
  • حول و حوش دو سه هزار سال پیش
  • رومیان داشتند هزار تن سرب در سال سرب تولید می‌کردند
  • حالا چرا اصلا سرب سمّیه برای ما؟
  • چون وقتی وارد بدن ما میشه
  • خودش رو جای فلزای دیگه تو بدن مثل روی و آهن جا میزنه zinc and iron
  • فلزایی که بدن ما واقعا برای رشد و نمو نیاز بهشون دارند
  • آنزیم‌ها تو سلول‌ها گول این فریبکاری و تغییر چهرهٔ سرب رومی خورند
  • و شروع می کنن به رقص
  • اما این رقص مرگه چون که سرب یه شیاد و جاعل هویت هست
  • که نمی تونه نیازهای حیاتی سلول‌ها رو فراهم کنه
  • سرب همین طور مسیر نوروترانسمیترها یا همون حامل‌های پیام عصبی رو مسدود می کنه neurotransmitters
  • یعنی همون ملکول‌هایی که مسیر ارتباط بین سلول‌ها هستند
  • میان تداخل می‌کنند با گیرنده‌های ملکولی
  • که حیاتی اند برای حافظه و یادگیری
  • این مخصوصا خیلی برای بچه‌ها زیانباره
  • اما مسمومیت سرب به هیشکی رحم نمی کنه
  • اولش، ابتدای قرن بیستم
  • سازندگان رنگ‌های سرب دار،
  • صنعت تازه‌کار تبلیغات رو استخدام کرد که مصرف کنندگان رو متقاعد کنه
  • که سرب بی ضرر هست برای کودکان
  • روزی یه سرباز کوچولوی سربی به یه بچهٔ هلندی گفت که
  • ما فامیل‌های خوبی داریم که همه یه کم حاوی سرب هستند
  • چرا یه مهمانی نمیدی که همه همدیگه رو ملاقات کنند و
  • بقیه این خانوادهٔ خوشحال سربی رو ببینن؟
  • اولین نفر برای این مهمانی لامپ سربی شاد و سرزنده بود
  • گفت من خیلی درخشانم
  • من همیشه شب‌ها می‌درخشم
  • حتی یه ذره از درخششم هم به خاطر سر شیشه‌ایم نیست
  • به خاطر سرم هست که نور خیلی درخشان تری رو می ده
  • چون که با سرب درست شده
  • یه جفت گالش (کفش لاستیکی) وارد شدند و دست پسر رو گرفتند
  • گفتند ما مراقبتیم چون که ما تو رو خشک و گرم نگه می‌داریم
  • می دونی وقتی که داشتیم قالب می‌خوردیم، مردی که ما رو ساخت گفت
  • ما قوی و سخت جون و بادوامیم
  • به خاطر اینکه تو مواد داخل ما، سرب هست
  • اما صنعت سرب اوایل دهه بیست بود
  • که پر رونق شد
  • موقعی که شیمیدان توماس میجلی Thomas Midgley
  • و مخترع چارلز کترینگ از شرکت جنرال موتورز Charles Kettering -General Motors
  • فهمیدند که تترااتیل سرب رو Tetraethyllead
  • به عنوان ماده افزودنی ضدکوبش (anti-knock additive) به بنزین می تونن به فروش رسوند
  • اون‌ها یه شرک جدید را انداختند به نام شرکت اتیل Ethyl Corporation.
  • یه بار برای استفاده به عنوان تترااتیل سرب حتی
  • گاز سمی از سوی دپارتمان جنگ ایالات متحده بررسی شده بود
  • برخلاف سرب توی رنگ، اتیل سرب محلول در چربی بود
  • نصف یه فنجونش رو پوستت می تونست بکشه تو رو
  • سازندگانش محاسبه کردند که
  • میتونن میلیون تن ازش رو تو یه سال بفروشند
  • تنها مشکل فقط این بود که
  • بعضی از کارگرایی که این مواد رو تو کارخونه‌ها
  • در دلور و نیوجرسی فراروی می‌کردند، داشتند دیونه می‌شدند Delaware and New Jersey
  • توهم می زندند و از پنجره می‌پریدند بیرون
  • و در حال جیغ کشیدن می‌مردند
  • این از اون شغل‌هایی پرسودی بود که به چیزی بیشتر
  • از یه لامپ در حال رقص نیاز داشت برای تبلیغش
  • اونچه نیاز بود، یه آدم از جامعهٔ علمی بود
  • که ترس عمومی مردم رو بخوابونه و اون تصویر و سابقهٔ بَد سرب رو بهبود بده
  • اونا آدم درست برای این کار رو پیدا کردند
  • این از اون اولین دفعه‌هایی بود که
  • که از اعتبار علم استفاده شد
  • که یه خطر برای جامعه و محیط زیست لاپوشونی بشه
  • رابرت کیهو، دکتر جوانی از سینسناتی Robert Kehoe - Cincinnati
  • از سوی جنرال موتورزاستخدام شد GM
  • کیهو در ذهن عموم مردم یه شکّ علمی
  • دربارهٔ خطرات سرب ایجاد کرد
  • گفت سرب به طور طبیعی تو محیط زیست هست
  • آره، ممکنه خطرات شغلی خاصی به همراه داشته
  • برای اونایی که با سرب کار کردند، اما
  • اما این خطرات می تونن با خلق قوانین احتیاط و پروتکل‌هایی از جانب صنعت ازشون اجتناب بشه
  • هیچ شواهدی مبنی بر اینکه
  • سرب خطری برای مصرف کنندگان داشته باشه، نیست
  • برای دهه‌های متمادی هیشکی اونو به چالش نکشید
  • تا اینکه کلیر پترسن رفت دنبال
  • سن زمین
  • تحقیق کلیر پترسن روی عمر زمین
  • اونو متخصص پیشروی دنیا
  • در اندازه‌گیری اندازه‌های بسیار جزئی سرب کرده بود
  • و مثل همهٔ دیگران در اون زمان
  • اون نتیجه‌گیری کرد که میزان زیاد سرب، به طور طبیعی بوجود اومده
  • از اونجایی که اون یه دانشمند واقعی بود، شروع کرد
  • به اینکه هرچی میتونه جستجو کنه تا بفهمه
  • که چرخهٔ سرب در محیط زیست چه جوریه
  • با هزینهٔ تحقیقی که موسسهٔ نفت امریکا براش فراهم کرده بود the American Petroleum Institute
  • به دقت غلظت سرب موجود
  • در آبهای دریایی عمیق و کم عمق رو اندازه‌گیری کرد
  • باز هم، پترسن دید
  • که اطلاعات اولیه اش معنی نمی ده
  • فقط غلظت‌های ناچیزی از سرب
  • در آب‌های عمیق اقیانوس‌ها وجود داشت
  • اما تو آب‌های کم عمق و نزدیک به سطح
  • غلظت سرب صدها مرتبه بیشتر بود
  • در هر اقیانوسی دویست سیصد سالی طول می کشه
  • که آب‌های کم عمق با عمیق قاطی بشه
  • این جوری بود که پترسن گفت حتما این مقدار زیاد سرب
  • تو آب‌های سطحی همین اواخر از راه رسیدند
  • در غیر این صورت باید این مقدار سرب به طور مساوی توزیع می شده تو آب‌های دریاها
  • با دانستن مقدار سرب موجود تو جاهای کم عمق
  • و زمانی که لازم بود تا این سرب با لایه‌های عمیق قاطی بشن
  • اون تونست سرعتی که سرب درش اومده آب‌های سطحی رو آلوده کرده رو تخمین بزنه
  • پترسن از خودش پرسید
  • چی می تونسته این مقدار سرب برای اقیانوس‌های دنیا فراهم کرده باشه
  • این همه سرب از کجا داره میاد؟
  • فکر کنم بدونم، هریسن
  • از بنزین سرب دار داره میاد
  • اگه این طور باشه، پس ما یه مشکلی داریم، پت
  • بخاطر اینکه این همون جاست که پول‌ها (برای تحقیقات ما) میاد
  • اما پترسن تسلیم بشو نبود
  • رفت و مقاله علمی مربوط به این قضیه رو چاپ کرد
  • مقاله‌ای که پرونده‌ای رو علیه بنزین سرب دار آغاز می‌کرد
  • وقتی اون مقاله رو برای اون مجله معتبر علمی، نیچر فرستاد Nature
  • پترسن اسم خودش رو دوم گذاشت
  • اون اغلب این کار رو برای شاگرداش انجام می‌داد
  • که شهرت علمی شون رو تقویت کنه
  • یه عمر تلاش کرد که بی سر وصدا کار خودش رو بکنه و از معروف شدن
  • و همه امتیازاتی که معروف شدن داره چشم پوشید
  • تنها سه روز بعد از چاپ مقاله
  • فشارها شروع شد
  • - سلام دکتر پترسن - خوشبختم از آشنایی با شما
  • بسیار تحت تاثیر کار شما قرار گرفتیم
  • کار شما بسیار برای ما
  • توی صنایع شیمی و نفت، جالب و مورد توجه هست
  • خب، بدون کمک مالی شما ممکن نبود
  • دقیقا. و خیلی کارهاست که ما می خوایم برای شما انجام بدیم
  • خب، من یه مدتیه که دارم به اندازه‌گیری سرب تو یخ‌های قطبی فکر می‌کنم
  • که ببینم اونجا هم همین الگوی اقیانوس‌ها رو نشون می ده
  • سرب؟ ولی شما پیش از این روش کار کردی
  • ما داریم فکر می‌کنیم که وقتشه که بری سراغ بقیه عناصر جزئی
  • در واقع دکتر پترسن
  • توانایی ما برای پشتیبانی مالی شما تو هر زمینهٔ دیگه‌ای
  • عملا نامحدوده
  • سرب یه سم عصبیه
  • وقتی شما تترااتیل سرب رو از کارخونه به مقصد حمل می‌کنید
  • قبل از اینکه اضافش کنید به بنزین
  • مثل یه اسلحه شیمیایی باهاش کار می‌کنید
  • دلیل داره این کار
  • فکر میکنین اون همه سرب کجا میره
  • بعد از اینکه از اگزوز خارج میشه؟
  • فکرکنید به بلاهایی که ممکنه سر ما و بچه هامون بیاره
  • دکتر کیهو نشون داده که میزان سرب
  • موجود در محیط زیست مثل برف دسامبر طبیعیه
  • چرا پس تو آب‌های عمیق این مقدار نیست؟ ایناهاش
  • بذارید نشونتون بدم
  • ممنون بابت وقتتون
  • وایستید، شما همین طور ادامه می‌دید به ریختن
  • میلیون‌ها تُن سم تو هوایی که ما تنفس می‌کنیم؟
  • اگه تحقیقات من تجارت شما از رونق نندازه
  • تحقیقات یه دانشمند دیگه‌ای تو آینده می اندازه
  • منابع مالی پترسن از صنعت نفت
  • یه شبه پرید
  • در واقع اونا تلاش کردند که کاری کنن اخراج بشه
  • اما دولت امریکا، ارتش و نیروی دریایی
  • کمیسیون انرژی اتمی، سازمان سلامت عمومی
  • و بنیاد ملی علوم کنارش ایستادند
  • و حمایت کردند از تحقیقاتش روی آلودگی سربی
  • بررسی هاش از گرینلند تو شمالی ترین نقطه‌ها
  • تا قطب جنوب تو جنوبی ترین جاها
  • و تا رودخونه‌ها و کوهها و دره‌ها میان شمال و جنوب، اونو کشوند
  • حتی تو خشن ترین شرایط آب و هوایی
  • پترسن و تیمش کار کردند که
  • محیط بی عیب و نقص و بی آلودگی اتاق پاک رو ایجاد کنن
  • لباس‌های پلاستیکی شون هر روز عوض می‌شد
  • با کارکردن تا ساعت در روز تو هوای زیر صفر
  • یه تونل متری
  • تو یخ‌های قطب جنوب حفر کردند
  • یه جور سفر زمان بود
  • که یخ‌هایی رو در بیارن که مربوط به سه قرن قبلش
  • مربوط به قبل از انقلاب صنعتی بود
  • دماغت
  • دماغتو تمیز کن، اَلدنگ
  • هزار بار بیشتر سرب داخل بدن تو هست
  • تا این یخ
  • می خوای کل این نمونه رو آلوده کنی؟
  • بعد از هفته کار سخت و طاقت فرسای جمع‌آوری نمونه
  • اون هم با دقت و زحمت زیاد
  • پترسن آماده بود که دوباره برگرده آزمایشگاه
  • درست مثل اقیانوس‌ها، پترسن فهمید که مقدار سرب
  • تو برف مربوط به دویست سیصد سال پیش خیلی کمتره
  • هر کجای زمین رو گشت
  • هر چقدر که در زمان به عقب سفرکرد
  • نتایج همشون یه داستان رو می‌گفتند
  • میزان سرب طبیعی موجود در هوا و آب در گذشته
  • با اختلاف زیادی پایین‌تر بود
  • برای هزاران سال، می دونستند که سرب
  • آسیب‌های مغزی ایجاد می کنه، اختلال در رشد ایجاد می کنه
  • رفتارهای خشن و حتی مرگ به همراه داره
  • تو جستجوی خودش در یافتن عمر زمین
  • پترسن پاشو گذاشت رو شواهدی
  • مبنی بر مسمومیت توده‌ای مردم تو ابعادی بی سابقه
  • اما کیهو و یه سری دیگه از دانشمندها
  • که تو استخدام صنعت سرب بودند
  • عموم جامعه رو متقاعد کردند که چیزی برای ترس وجود نداره
  • همه فکرکردند که پترسن یه آدم غُد و یه دنده ست
  • تا اینکه یه نفر خواست که بشنوه حرفاشو
  • پترسن و تحقیقاتش در مورد سرب
  • همگانی شد و حسابی مورد توجه همه قرار گرفت
  • یافته‌ها شو تو یه
  • مجلهٔ مهم سلامت محیط زیست چاپ کرد
  • و نسخه‌هایی رو برای رهبران مهم دنیا
  • از جمله یه سناتور خیلی پرنفوذ فرستاد
  • ادموند ماسکی از ایالت مین Edmund Muskie of Maine
  • رئیس کمیسیون داخلی سنا در حوزهٔ آلودگی هوا و آب بود
  • در اون یه جلسهٔ رسیدگی رسمی در ارتباط با مسالهٔ سرب ترتیب داد
  • شاهد اول
  • دکتر رابرت کیهو، مدافع علمی سالیان سالِ
  • استفاده از بنزین سرب دار بود
  • آیا این نتیجه‌گیری شما بوده که از
  • تا زمان حاضر، هیچ گونه افزایشی
  • در مقدار سرب
  • تنفس و جذب شده از هوا به طور میانگین در بدن افراد پلیس راهنمایی رانندگی
  • کارمندان بخش حمل و نقل، یا رانندگان وجود نداشته؟
  • حتی کوچکترین شواهدی هم وجود نداره
  • که تغییری در این تصویر (مقادیر سرب)
  • دراین بازهٔ زمانی وجود داشته باشه
  • هیچ شواهدی
  • جلسهٔ رسیدگی جوری زمان‌بندی شده بود که
  • موقعی اتفاق بیفته که دوآتشه ترین منتقد، کلیر پترسن، دور از اونجا، در قطب جنوب باشه
  • اما اون به طور غیرقابل انتظاری
  • در روز پنجم شهادت‌ها سر و کلش پیدا شد
  • به نظر می رسه که افزایشی در
  • در غلطت سرب موجود در مردم
  • در نتیجه مواجهه با محیط وجود داشته باشه
  • درسته؟
  • بله، درسته
  • در شناسایی میزان معمول سرب
  • شما از اندازه‌گیری‌های واقعی در محل استفاده کردید؟
  • بله
  • آیا این مشاهدات
  • با مشاهداتی که ما از سایر شاهدین شنیده‌ایم متفاوت هستند؟
  • نه، همون مشاهدات هستند
  • شما شهادت دادید که هیچ گونه تغییری
  • در میزان طبیعی سرب وجود نداشته. درسته؟
  • بله، درسته
  • مطمئنید در این باره؟
  • به یقین
  • این سطوح از سرب که ما امروز در مردم می‌بینیم ممکنه معمول باشه
  • اما به هیچ وجه طبیعی نیست
  • پس شما با اعداد وارقام دکتر کیهو مخالف نیستید؟
  • نه، نه
  • شما داری می گی که اعداد و ارقامی یکسان
  • دارند منتهی می شن به نتیجه‌گیری‌هایی متفاوت؟
  • بله
  • می دونید، این از اون چیزهاست که
  • ما انتظار داریم از وکیل‌ها بشنویم نه دانشمندها
  • با این حرفتون موافقم، بله
  • شما به نظر می رسه که از نتیجه‌گیری تون حسابی مطمئنید، دکتر کیهو
  • از قضای روزگار من بیشتر از هر فرد زندهٔ دیگری
  • تو این حوزه تجربه دارم
  • سرب تو این سطح، یه عامل به شدت ضربه زننده
  • به بدن انسان هست
  • هیچ شواهد پزشکی ای وجود نداره که سرب
  • خطری برای سلامت عمومی جامعه به همراه داشته
  • این یه بی مسوولیتی هست که میلیون‌ها تُن
  • از یک مادهٔ سمّی رو از زمین استخراج و در محیط زیست پخش کنیم
  • اگر شواهدی مبنی بر زیانبار بودنش بود، ما حتما پیداشون می‌کردیم
  • نه اگه هدف شما فروش سرب باشه
  • پترسن با این صنعت برای یه بیست سال دیگه جنگید
  • تا اینکه سرب بالاخره در محصولات مصرفی آمریکا ممنوع شد
  • مردی که عمر زمین رو محاسبه کرده بود
  • همین طور باعث و بانیِ
  • یکی از بزرگترین پیروزی‌های قرن بیستم در حوزه سلامت عمومی جامعه شد
  • عرض فقط دو سه سال، میزان میانگین سرب
  • در خون بچه‌ها، طرفای درصد کاهش پیدا کرد
  • امروزه دیگه، جامعهٔ پزشکی، به اتفاق، داره این رو میگه که
  • دیگه چیزی تحت عنوان مقادیر سمّی سرب
  • هر چقدر هم کم، در بدن انسان وجود نداره
  • امروزه دانشمندها آژیر خطر رو برای
  • سایر خطرات زیست محیطی بلند می کنن
  • گروه‌های ذینفع هم دانشمندان خودشون رو به استخدام در میارن که
  • که موضوعات رو مغشوش کنن
  • اما سرِآخر
  • طبیعت که گول نمی خوره، می خوره؟

پخش کننده[ویرایش]

  • فاکس
  • نشنال جئوگرافیک

پیوند به بیرون[ویرایش]