نوروز در تشیع

گفتاوردها

دعای تحویل سال

متن دعای تحویل سال: یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَی أَحْسَنِ الْحَالِ

ترجمه و معنی فارسی دعای تحویل سال: ای تغییر دهنده دلها و دیده‌ها * ای مدبر شب و روز * ای گرداننده سال و حالت‌ها * بگردان حال ما را به نیکوترین حال

تفسیر دعای تحویل سال نو: «یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ» قلب و بصیرت قلبی، از مؤلفه‌های مهم معنوی در مسیر کمال انسان است که در قرآن کریم و روایات ناب اسلامی تأکید بسیاری بر آن شده‌است. قلب سرچشمه تمامی جوشش‌های و خیزش‌های وجود آدمی است.

«یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ» انسان، به تصریح قرآنی «إنی جاعل فی الارض خلیفة»، جانشین خدا بر روی زمین است و این شایستگی را دارد که مرآت تمام‌نمای ربوبی و مجلای ظهور و بروز اسما و صفات الهی شود. یکی از اسمای حق تعالی «مدبّر» است که پروردگار عالمیان به وسیله آن، به تدبیر روز و شب یا تدبیر نظام زمین و آسمان و به‌طور کلی، نظام خلقت می‌پردازد. انسان نیز باید خویشتن را متخلق به اخلاق الهی نماید و تدبیرگر روز و شب خویش باشد.

«یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَی أَحْسَنِ الْحَالِ» «حَول» در دعای عید نوروز، به معنای «سال» است و «احوال» جمع حال، به معنای طبیعت و ضمیر یا تغییر و دگرگونی وضعیت انسان است. از این رو، خداوند تغییر دهنده سال یا دگرگون کننده طبیعت مربوط به مخلوقات است و این صیرورت و تحول در مسیر رشد و کمال موجودات، لازمه امر زندگی و حیات است. در این دعای شریف از درگاه ربوبی می‌خواهیم که طبیعت وجود ما را به بهترین و نیکوترین طبیعت‌ها تبدیل کند و این تغییر باطنی یا ظاهری وجودی ما را همسو با تغییر و دگرگونی طبیعت ظاهری، در مسیر شکوفایی و بالندگی قرار دهد.

یا مقلب القلوب و الابصار، یا مدبر اللیل و النهار، یا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الی احسن الحال.

عید از عود گرفته شده و در لغت به معنای بازگشتن است. دگرگونی سال جدید و بازگشت بهار نو و نوروز، عیدهایی چون عید فطر را تداعی می‌کند. مسلمان روزه دار پس از یک ماه عبادت روزی را که غبار از فطرت توحیدی اش زدوده شده به فطرت توحید بازگشته است، عید می‌گیرد. البته مراتب این بازگشت در افراد گوناگون فرق می‌کند. دعای تحویل سال هم با جملاتی کوتاه همین مسیر را پیش پای انسان می‌گشاید. مقلب القلوب و الابصار پروردگار است که قلب‌ها را به سمت کمال دگرگون می‌سازد و چشم‌ها را به سوی خود می‌دوزد. قلب‌ها چون کرات دگرگون می‌شوند؛ ولی پس از دگرگونی، باید استواری یابند؛ زیرا در ادعیه وارد شده‌است: «و ثبت قلوبنا علی دینک؛ قلب‌های ما را بر دین خود ثابت بدار .» اگر قلوب دگرگون شدند و سپس بر دین الاهی استوار گردیدند، ابصار نیز چنین می‌شوند؛ زیرا ابصار فرمانبردار قلوبند. شاید از این رو اول قلوب و سپس ابصار ذکر شده‌است.

«یا مدبر اللیل و نهار» لیل و نهار نماد ظلمت و نورند. اگر او شب و روز را تدبیر می‌کند، ظلمت و نور را هم می‌آفریند. پس فقط او می‌تواند چنان تدبیر کند که پرده ظلمت از روی دل کنار رود و نور معرفتش بر آینه قلب بتابد. در آیه دویست و پنجاه و هفتم سوره بقره می‌فرماید: «الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور و . . . ; خداوند، ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورده‌اند؛ آن‌ها را از ظلمت‌ها به سوی نور بیرون می‌برد .» محول سال و حال او است. قرین بودن تحویل سال با تحویل حال نکته ای در خور اهمیت است که کم‌تر به آن التفات می‌شود. آن قدر که تحویل سال و رسوم آن خود نمایی می‌کند، تحویل حال جلوه ای ندارد و در پشت پرده غفلت هیچ انگاشته شده‌است؛ راستی چرا در این دعای پر معنا و تنبه بخش، به هنگام تحویل سال، تحویل حال به احسن حال در خواست می‌شود؟ به نظر می‌رسد، برای آن است که ابتدا احسن الحال را بفهمیم و سپس در راه تحقق آن گام نهیم؟ تفسیر این احسن الحال را باید در عمق آن دعا یافت که، «اللهم غیر سوء حالنا بحسن حالک؛ خدایا، بدی حال ما را به خوبی حال خود تغییر ده .» دربارهٔ ذات اقدس الاهی، احسن بودن حال بی معنا است؛ زیرا تفضیل حالی بر حال دیگر، فقدان و وجدان و تبدیل و تبدل می‌طلبد و ذات اقدس الاهی از آن پیراسته‌است. برتری حالی بر حال دیگر دربارهٔ ما انسان‌ها کاملاً درست می‌نماید. کمال ما انسان‌ها در همین است که سوء حال را به حسن حال و حسن حال را به احسن حال تبدیل کنیم. حسن حال الاهی به معنای وجود تمام کمالات به نحو اتم و اکمل در ذات اقدس الاهی است. احسن الحال بودن برای ما یعنی رسیدن به تمام آن کمالات به قدر ظرفیت وجودی مان؛ زیرا ما حالی احسن و برتر از آن نداریم. تحویل حال به احسن الحال همان تغییر سوء حال انسان به حسن حال الاهی است؛ و این تغییر وقتی تحقق می‌یابد که:

1. از پلیدی گناه رهایی یابیم، زیرا بدترین حال انسان و پست‌ترین مقام آدم هنگامی است که در باتلاق گناه فرومی‌رود.
2. انجام واجبات را چون چراغی فرا راه خود قرار دهیم تا ما را به سوی حسن حال الاهی رهنمون شود.
3. زنگار صفات پلید را از آینه دل بزداییم تا سوء حال ما به حسن حال نگار تبدیل شود. از این رو، یکی از اعمال عید نوروز، روزه گرفتن است تا انسان خود را در راستای رسیدن به احسن حال، یعنی وصول به حسن حال الاهی، قرار دهد و به اخلاق الله متخلق سازد.