ضرب‌المثل‌های تاجیکی

آ - الف - ب - پ - ت - ث - ج - چ - ح - خ - د - ذ - ر - ز - ژ - س - ش - ص - ض - ط - ظ - ع - غ - ف - ق - ک - گ - ل - م - ن - و - ه - ی

آ

• آب از بالا لای (لایالود) است. (یعنی از اصل و سرچمه خراب و بد است)
• آبِ درِ خانَه تیرَه [است].
• آب در خشکی نمی‌ایستد.
• آب را دیدَه موزَه کَش، هوا را بین غوزَه کَش (آب را ببین و سپس کفشت را دربیاور، هوا را ببین و سپس غوزه‌های پنبه را برداشت کن)
• آدم از گُلْ نازک و از سنگ سخت‌تر است.
• آدم و دَم (آدم باید بیشتر گوش کند و کمتر سخن بگوید)
• آدم یَک بار بَه دنیا می‌آید.
• آشِ ملا، قرض جان کم‌بغل (دین غذایی که ملا بدهد بر گردن آدم بیچاره می‌ماند)
• آفتاب [خورشید] بَه دامن پوشیدَه نمی‌شود.
• آنچه عیان است حاجت به بیان نیست.
• آهن را در گرمی‌اش می‌کوبند.
• آهن را زنگ، و دل را دروغ می‌خورد.
• آش‌پز دو تا شد آش یا شور می‌شود یا بی نمک.

الف

• احتیاط نصف حیات است.
• ارباب را بین، در را تاز!
• ارزان بی‌علت نیست، گران بی‌حکمت.
• از بیکار، خدا بیزار
• از بیکاری، کدوکاری
• از چِل ملا سک هیز بهتر
• از چَمچُق [گنجشک] می‌ترسی ارزن مکار
• از خرس، مویی
• از ناآمدِ کار اَتالَه [یک جور حلوا] دندان می‌شکند.
• ازهواآمدَه باز بَه هوا می‌رود.
• اشتر را گفتم غمزَه کن پالیز را وَیران کرد.
• الف ب تا سه!
• امر، مقدم بر آداب است.
• امیدواری بدتر از جان کندن [است].
• انگور را خور و باغش مپرس.
• اول پرسش، بعد کوشش
• اول خویش، بعد درویش!
• اول کار، بعد بازار
• اول کار، بعد گفتار
• اول نان، بعد ایمان
• اول یَک بوسَه، بعد سنبوسَه
• ایرکَه [لوس] بلای جان

ب

• بد بَه بدخواه می‌رود.
• با خدادادَگان ستیزَه مکن که با [به] خدادادَگان خدا دادست.
• با ماه شینی (بنشینی) ماه شوی با دیگ (دیک) شینی سیاه شوی.
• بار، در بارخانَه عزیز (است).
• بارعرب، پیش عرب!
• بار کسی در مابَین راه نَمی‌ماند.
• بچَه با رزق خودش بَه دنیا می‌آید.
• بچَهٔ مار، مار است.
• برای بخت، بخت‌جنبان درکار (برای خوشبخت شدن کسی باید واسطه شود)
• برای کار کردن، دانستن درکار [لازم است]، برای دانستن خواندن
• بر سَوالت جواب، نوشتَه‌اند در کتاب
• بز اگر خرمن می‌کوفت حاجت برزَه‌گاو نبود.
• بز را بَه‌ای خودش می‌آویزند، گوسفند را بَه پای خودش
• بز را غم جان، قصاب را غم چربو!
• بزرگان دیر آیند.
• بزی ندارم در رمَه، نی غم دارم نی غمخنَه
• بوی مشک پَنهان نَمی‌شود.
• بَه اسپ بد، صد قَمچین (به اسب بد صد تازیانه می‌زنند)
• بَه امید انشالله، کار بود نَمی‌شود (به انجام نمی‌رسد)
• بَه پیش طبیب نرو، بَه پیش کاراَفتادَه برو.
• بَه تقدیر، تقدیرجنبان لازم
• بَه تنبل کار فرما، پند بشنو!
• بَه جنگ زن و شَوهر آستانَه در خانَه می‌خندد.
• بَه دعای موش باران نَمی‌بارد.
• بَه دهنِ پوشیدَه پشَّه نَمی‌برآید.
• بَه شاخ بَلندرفتَه هم تبر می‌برآید.
• بَه شکم گرسنَه گپ نَمی‌فارد (سخن برای آدم گرسنه خوشایند نیست)
• بَه یَک مرد، چِل هنر کم است.
• بی‌پول، گربَه هم بَه آفتاب نَمی‌برآید.
• بیچارَه را سر از بالای شتر می‌گزد.
• بی‌دولت اگر کشت کند، آب نَمی‌یابد.
• بیشَه بی شیر نیست، دریا بی ماهی.
• بیگانَه بیگانَگی‌اش را می‌کند.
• بیماری را کس پَنهان کند، تبش او (آن) را آشکار کند.

پ

• پای دروغ کوتاه است.
• پای مار و شیر مرغ و نام ملا کس ندید.
• پَرتیَه با ماست، غلبَه با ماست (حزب کمونیست با ماست، پس پیروزی هم از آن ماست)
• پستَه شکن مغزشَه بین
• پول باشد در جنگل شوربا
• پیر نیست، تدبیر نیست.

ت

• تا آتش نباشد، از موری دود نَمی‌برآید (موری: دودکش).
• تا بچَه گریَه نکند، مادرش شیر نَمی‌دِهد.
• تا ریش نَبَرآری، بَه کوسَه نخند!
• تا شب نروی، روز بَه جایی نرَسی.
• تا شهری نسوزد، کباب درویشی نپزد.
• تشنَه در خواب، آب می‌بیند.
• تفتِ آدم را آدم می‌بردارد (زهر آدم را آدم می‌گیرد)
• طوی، خزینَهٔ خداست (هزینهٔ عروسی را خدا درست می‌کند)
• تیرِ ازکمان‌جستَه بازگشتَه نَمی‌آید.

ج

• جان رود رود، ناموس نرود.
• جبر از مهمان، صبر از میزبان
• جداشدَه را گرگ می‌خورد.
• جگرْ جگر و دگر و دگر! (عزیز با غریبه فرق دارد)
• جنگ خویشان، ابر بهاران
• جنگ، کار شَیطان است.
• جواب احمق، سکوت است.

چ

• چارُق را سگ برد، در فطر روزی ملا حساب می‌شود.
• چاه‌کن، زیر چاه!
• چراغ، پیش آفتاب پرتَو ندارد.
• چشم تنگ دنیادار را خاک گور پر می‌کند.
• چشم کاردان از کار، کار می‌یابد.
• چوب را از درون کرم می‌خورد.
• چوچَه را در تیرَه‌ماه می‌شمارند (چوچه را در پاییز می‌شمارند)

ح

• حب وطن از تخت سلیمان بهتر!
• حد مبالغَه صد چندان!
• حساب دوستان در دل

خ

• خاک گیری از تِپَّهٔ بَلند گیر!
• خالَه همَه‌کارَه، همَه کارش نیمَه‌کاره!
• خانه شیر میدان غریب.
• خانَهٔ ملا، دیگ بلا!
• خر از خر ماند، گوشش را می‌برند.
• خرس ملا می‌شود از ضرب چوب!
• خرِ لولی را آب ده، پولش را گیر.
• خروس در همه جا برابر جیغ می‌زند.
• خس‌دزد را راهزن زد (دزد بزرگ از دزد چیزهای کوچک چیز دزدید)
• خس را خوار نبین که در چشمت می‌خلد.
• خسْ کم، جهانْ پاک!
• خواندن، خواندن، باز هم خواندن.
• خود را کُش و بزم را نکش!
• خر رفت مکه، مدینه آمد همان خر قدیمه.

د

• در آمدِ کار شیشَه سندان می‌شکند.
• دراز را مان (بگذار) و کوتاه را بُر!
• در جوی ناکندَه آب نَمی‌رود!
• دَرخت در یَک جا سبز نَمی‌شود.
• درد بد را دوای بد.
• درد کَمپیر، غوزَه (درد پیرزن هم قوز پشتش است).
• در صحرا پَختَه (پنبه) را شتر خورد و در شهر سر بافندَه را بریدند!
• دزد باش و مرد باش!
• دست آدم گُل [است.]
• دلِ آموختَه بلای جان (عادت، مایهٔ عذاب است)
• دل می‌کَشد و پا می‌رود.
• دل ناخواهَم و عذر بسیار! (هنگامی که کسی نخواهد، عذرهای بسیاری جور می‌کند)
• دل، نظرگاه حق است.
• دوستان، آینَهٔ یَکدیگرند.
• دیوار گوش دارد، سَرخار (گل سر) چشم!
• دیوار موش دارد موش گوش.
• دیوانَه بَه کار خود هشیار
• دست دادی از آرنج می‌گیرد.

ر

• راست، رَستی!
• رزق مهمان پیش از خودش می‌آید.
• رنگ بین و حال پرس.
• رنگریز (رنگرز) را تعریف کنی، ریشش را رنگ می‌کند!

ز

• زبان گرگان را گرگان دانند.
• زبان مرغان را مرغان دانند.
• زر بر سر فولاد نِهی نرم شود.
• زنگی بَه شستن سَفید نَمی‌شود.
• زور بیهودَه میان می‌شکند.

س

• سخن خانَه بَه بازار راست نَمی‌آید (حرفی که در خانه زده شود با واقعیت بیرون جور نخواهد بود)
• سخن راست، تلخ می‌شود.
• سر بیچارَه، خانَهٔ خیال!
• سرتراشی را در سر بزرگان مشق نَمی‌گیرند!
• سر زلف تو نباشد، سر زلف دگری!
• سرْ سلامت باشد، کلاه‌پوش یافت می‌شود.
• سگ سَفید هم سگ، سگ سیاه هم سگ!
• سناچ خالی راست نمی‌ایستد (گرسنه نمی‌تواند کار کند)
• سنگ درکاری وزنینی ندارد (سنگی که بودنش لازم باشد، سنگینی ندارد)
• سنگ وزنین (سنگین) را آب نَمی‌برد.

ش

• شب می‌گذرد و ناخوشی می‌گذرد.
• شَکر را کمش نغز (شکر کمش خوب است)
• شکم گرگ سیر شود هم، چشمش گرسنَه.
• شَمال (باد) نباشد، شاخَه حرَکت نَمی‌کند.
• شهر یَک‌چشمَه روی، یَک‌چشمَه شو!
• شیخ را هنر نیست، زمین کج است!

ع

• عالم سوزد و کباب قلندر پزد!
• علم خواهی تَکرار کن، حاصل خواهی شُدیار کن (شخم بزن)
• عمر دروغ کوتاه است.
• عیان را چه بیان؟

غ

• غم، کوه کوه می‌آید، مو مو می‌رود.

ف

• فرزند، عصای دم پیری.
• فکر و اشکم برابرند (یعنی اندیشه درآمدزاست)
• فَلاکت از تَگِ پا می‌برآید (بدبختی از زیر پا درمی‌آید)

ق

• قدم نامبارک محمود، گر بَه دریا رَسد برآرد دود!
• قرض کندَه می‌شود و زن در پهلو می‌ماند!
• قطرَه قطرَه است آب در دریا، دانَه دانَه است آب در انبار
• قهر گَدا، ضرر گَدا!
• قصاب زیاد شد گاو حرام می‌شود.
• قورباغَه را هم زیر کنید، وَقّاس می‌کند (اگر قورباغه را هم لگد کنید، وغی خواهد زد)

ک

• کار صیّاد بَرار گیرد، شکار بَه پای خود بَه دام می‌آید (اگر بخت به صیاد رو کند…)
• کاسَهٔ همسایَه دو پا دارد.
• کتاب، سرچشمَهٔ دانش است.
• کدام عرب دوغ خود را ترش گفتَه است؟
• کسی را گزد، مرا چه غم؟
• کسی کَشد جبر و جفا، کسی کند کَیف و صفا
• کعبَه چه روی برو دلی را دریاب، بهتر ز هَزار کعبَه باشد یَک دل
• کلام از دهان لقمان شنیدن خوش است.
• کم‌دانی از کم‌خوانیست!

گ

• گَدا دشمن گَداست.
• گربَهٔ ناامیدشدَه بَه شیر چنگ می‌اندازد.
• گردن خم را تیغ نَمی‌برد.
• گرگ را شَغال، دوست بی‌ملال!
• گفتَهٔ ملا کن، کردَه‌اش را نکن!
• گور خود و اعمال خود!
• گوسالَه با گوسالَه آشنایی صدسالَه!

ل

• لالَه بَه سر کَل هم می‌زیبد!
• لغت خر را خر می‌بردارد.
• لقب رَوشن‌تر از نام است.
• لَیلی را باید از چشم مجنون دید.

م

• ماکیان را شهوتش تیزی کند می‌زند منقار بر تاج خروس
• ماه هم داغ دارد.
• مرد را در مَیدان بین!
• مرد لاف می‌زند، زن کار می‌کند.
• مرگ با دوستان، طوی (جشن) است.
• مرگ خر بود سگ را عروسی!
• مستی و راستی!
• ملا حرام‌خور شود، مال‌مردم‌خور شود.
• ملا، جاروب دَستَخوان!
• ملا شدن چه آسان، انسان شدن چه مشکل
• ملا که گَدا شد، بلا شد!
• مَهرِ دختر نادادنی، وزنین است (مِهر دختری که نخواهند بدهند را بسیار بالا می‌برند)
• میوَهٔ دَرخت، زیرِ دَرخت.

ن

• نام بَلند، به از بام بلند
• نان را کلان زن، گپ را کلان نزن
• نکوبی دری را، نکوبن درت را
• نه شیر شتر خواهم نه دیدار عرب!
• نیت نیک، عاقبت نیک
• نیکی کن و نیکی بین

و

• وقت می‌رود، نوشتَه‌جات می‌ماند.

ه

• هر آنچی بَه دیگ اندازی، برداری.
• هر آن کس که شهنامَه‌خوانی کند اگر زن بود پهلَوانی کند
• هر بختی را یَک زوالی.
• هر بلا، دفع بلا دارد.
• هرچند دیر است، آهو بَه چنگ شیر است.
• هر زاغی را یَک داغی
• هر صَدا عکسِ صدا دارد.
• هر کار بَه وقت و ساعتش.
• هر کس سود آخر خواهد، بَه زیان اول راضی است.
• هر گلی بویی دارد.
• هنر از دانش، دانش از خوانش.

ی

• یا بَه زاری یا بَه زوری یا بَه زر.
• یَک گپ ۶۴ پهلو دارد.