ضرب‌المثل‌های تاجیکی

آ - الف - ب - پ - ت - ث - ج - چ - ح - خ - د - ذ - ر - ز - ژ - س - ش - ص - ض - ط - ظ - ع - غ - ف - ق - ک - گ - ل - م - ن - و - ه - ی

آ

آب از بالا لای (لایالود) است. (یعنی از اصل و سرچمه خراب و بد است)
آبِ درِ خانَه تیرَه [است].
آب در خشکی نمی‌ایستد.
آب را دیدَه موزَه کَش، هوا را بین غوزَه کَش (آب را ببین و سپس کفشت را دربیاور، هوا را ببین و سپس غوزه‌های پنبه را برداشت کن)
آدم از گُلْ نازک و از سنگ سخت‌تر است.
آدم و دَم (آدم باید بیشتر گوش کند و کمتر سخن بگوید)
آدم یَک بار بَه دنیا می‌آید.
آشِ ملا، قرض جان کم‌بغل (دین غذایی که ملا بدهد بر گردن آدم بیچاره می‌ماند)
آفتاب [خورشید] بَه دامن پوشیدَه نمی‌شود.
آنچه عیان است حاجت به بیان نیست.
آهن را در گرمی‌اش می‌کوبند.
آهن را زنگ، و دل را دروغ می‌خورد.
آش‌پز دو تا شد آش یا شور می‌شود یا بی نمک.

الف

احتیاط نصف حیات است.
ارباب را بین، در را تاز!
ارزان بی‌علت نیست، گران بی‌حکمت.
از بیکار، خدا بیزار
از بیکاری، کدوکاری
از چِل ملا سک هیز بهتر
از چَمچُق [گنجشک] می‌ترسی ارزن مکار
از خرس، مویی
از ناآمدِ کار اَتالَه [یک جور حلوا] دندان می‌شکند.
ازهواآمدَه باز بَه هوا می‌رود.
اشتر را گفتم غمزَه کن پالیز را وَیران کرد.
الف ب تا سه!
امر، مقدم بر آداب است.
امیدواری بدتر از جان کندن [است].
انگور را خور و باغش مپرس.
اول پرسش، بعد کوشش
اول خویش، بعد درویش!
اول کار، بعد بازار
اول کار، بعد گفتار
اول نان، بعد ایمان
اول یَک بوسَه، بعد سنبوسَه
ایرکَه [لوس] بلای جان

ب

بد بَه بدخواه می‌رود.
با خدادادَگان ستیزَه مکن که با [به] خدادادَگان خدا دادست.
با ماه شینی (بنشینی) ماه شوی با دیگ (دیک) شینی سیاه شوی.
بار، در بارخانَه عزیز (است).
بارعرب، پیش عرب!
بار کسی در مابَین راه نَمی‌ماند.
بچَه با رزق خودش بَه دنیا می‌آید.
بچَهٔ مار، مار است.
برای بخت، بخت‌جنبان درکار (برای خوشبخت شدن کسی باید واسطه شود)
برای کار کردن، دانستن درکار [لازم است]، برای دانستن خواندن
بر سَوالت جواب، نوشتَه‌اند در کتاب
بز اگر خرمن می‌کوفت حاجت برزَه‌گاو نبود.
بز را بَه‌ای خودش می‌آویزند، گوسفند را بَه پای خودش
بز را غم جان، قصاب را غم چربو!
بزرگان دیر آیند.
بزی ندارم در رمَه، نی غم دارم نی غمخنَه
بوی مشک پَنهان نَمی‌شود.
بَه اسپ بد، صد قَمچین (به اسب بد صد تازیانه می‌زنند)
بَه امید انشالله، کار بود نَمی‌شود (به انجام نمی‌رسد)
بَه پیش طبیب نرو، بَه پیش کاراَفتادَه برو.
بَه تقدیر، تقدیرجنبان لازم
بَه تنبل کار فرما، پند بشنو!
بَه جنگ زن و شَوهر آستانَه در خانَه می‌خندد.
بَه دعای موش باران نَمی‌بارد.
بَه دهنِ پوشیدَه پشَّه نَمی‌برآید.
بَه شاخ بَلندرفتَه هم تبر می‌برآید.
بَه شکم گرسنَه گپ نَمی‌فارد (سخن برای آدم گرسنه خوشایند نیست)
بَه یَک مرد، چِل هنر کم است.
بی‌پول، گربَه هم بَه آفتاب نَمی‌برآید.
بیچارَه را سر از بالای شتر می‌گزد.
بی‌دولت اگر کشت کند، آب نَمی‌یابد.
بیشَه بی شیر نیست، دریا بی ماهی.
بیگانَه بیگانَگی‌اش را می‌کند.
بیماری را کس پَنهان کند، تبش او (آن) را آشکار کند.

پ

پای دروغ کوتاه است.
پای مار و شیر مرغ و نام ملا کس ندید.
پَرتیَه با ماست، غلبَه با ماست (حزب کمونیست با ماست، پس پیروزی هم از آن ماست)
پستَه شکن مغزشَه بین
پول باشد در جنگل شوربا
پیر نیست، تدبیر نیست.

ت

تا آتش نباشد، از موری دود نَمی‌برآید (موری: دودکش).
تا بچَه گریَه نکند، مادرش شیر نَمی‌دِهد.
تا ریش نَبَرآری، بَه کوسَه نخند!
تا شب نروی، روز بَه جایی نرَسی.
تا شهری نسوزد، کباب درویشی نپزد.
تشنَه در خواب، آب می‌بیند.
تفتِ آدم را آدم می‌بردارد (زهر آدم را آدم می‌گیرد)
طوی، خزینَهٔ خداست (هزینهٔ عروسی را خدا درست می‌کند)
تیرِ ازکمان‌جستَه بازگشتَه نَمی‌آید.

ج

جان رود رود، ناموس نرود.
جبر از مهمان، صبر از میزبان
جداشدَه را گرگ می‌خورد.
جگرْ جگر و دگر و دگر! (عزیز با غریبه فرق دارد)
جنگ خویشان، ابر بهاران
جنگ، کار شَیطان است.
جواب احمق، سکوت است.

چ

چارُق را سگ برد، در فطر روزی ملا حساب می‌شود.
چاه‌کن، زیر چاه!
چراغ، پیش آفتاب پرتَو ندارد.
چشم تنگ دنیادار را خاک گور پر می‌کند.
چشم کاردان از کار، کار می‌یابد.
چوب را از درون کرم می‌خورد.
چوچَه را در تیرَه‌ماه می‌شمارند (چوچه را در پاییز می‌شمارند)

ح

حب وطن از تخت سلیمان بهتر!
حد مبالغَه صد چندان!
حساب دوستان در دل

خ

خاک گیری از تِپَّهٔ بَلند گیر!
خالَه همَه‌کارَه، همَه کارش نیمَه‌کاره!
خانه شیر میدان غریب.
خانَهٔ ملا، دیگ بلا!
خر از خر ماند، گوشش را می‌برند.
خرس ملا می‌شود از ضرب چوب!
خرِ لولی را آب ده، پولش را گیر.
خروس در همه جا برابر جیغ می‌زند.
خس‌دزد را راهزن زد (دزد بزرگ از دزد چیزهای کوچک چیز دزدید)
خس را خوار نبین که در چشمت می‌خلد.
خسْ کم، جهانْ پاک!
خواندن، خواندن، باز هم خواندن.
خود را کُش و بزم را نکش!
خر رفت مکه، مدینه آمد همان خر قدیمه.

د

در آمدِ کار شیشَه سندان می‌شکند.
دراز را مان (بگذار) و کوتاه را بُر!
در جوی ناکندَه آب نَمی‌رود!
دَرخت در یَک جا سبز نَمی‌شود.
درد بد را دوای بد.
درد کَمپیر، غوزَه (درد پیرزن هم قوز پشتش است).
در صحرا پَختَه (پنبه) را شتر خورد و در شهر سر بافندَه را بریدند!
دزد باش و مرد باش!
دست آدم گُل [است.]
دلِ آموختَه بلای جان (عادت، مایهٔ عذاب است)
دل می‌کَشد و پا می‌رود.
دل ناخواهَم و عذر بسیار! (هنگامی که کسی نخواهد، عذرهای بسیاری جور می‌کند)
دل، نظرگاه حق است.
دوستان، آینَهٔ یَکدیگرند.
دیوار گوش دارد، سَرخار (گل سر) چشم!
دیوار موش دارد موش گوش.
دیوانَه بَه کار خود هشیار
دست دادی از آرنج می‌گیرد.

ر

راست، رَستی!
رزق مهمان پیش از خودش می‌آید.
رنگ بین و حال پرس.
رنگریز (رنگرز) را تعریف کنی، ریشش را رنگ می‌کند!

ز

زبان گرگان را گرگان دانند.
زبان مرغان را مرغان دانند.
زر بر سر فولاد نِهی نرم شود.
زنگی بَه شستن سَفید نَمی‌شود.
زور بیهودَه میان می‌شکند.

س

سخن خانَه بَه بازار راست نَمی‌آید (حرفی که در خانه زده شود با واقعیت بیرون جور نخواهد بود)
سخن راست، تلخ می‌شود.
سر بیچارَه، خانَهٔ خیال!
سرتراشی را در سر بزرگان مشق نَمی‌گیرند!
سر زلف تو نباشد، سر زلف دگری!
سرْ سلامت باشد، کلاه‌پوش یافت می‌شود.
سگ سَفید هم سگ، سگ سیاه هم سگ!
سناچ خالی راست نمی‌ایستد (گرسنه نمی‌تواند کار کند)
سنگ درکاری وزنینی ندارد (سنگی که بودنش لازم باشد، سنگینی ندارد)
سنگ وزنین (سنگین) را آب نَمی‌برد.

ش

شب می‌گذرد و ناخوشی می‌گذرد.
شَکر را کمش نغز (شکر کمش خوب است)
شکم گرگ سیر شود هم، چشمش گرسنَه.
شَمال (باد) نباشد، شاخَه حرَکت نَمی‌کند.
شهر یَک‌چشمَه روی، یَک‌چشمَه شو!
شیخ را هنر نیست، زمین کج است!

ع

عالم سوزد و کباب قلندر پزد!
علم خواهی تَکرار کن، حاصل خواهی شُدیار کن (شخم بزن)
عمر دروغ کوتاه است.
عیان را چه بیان؟

غ

غم، کوه کوه می‌آید، مو مو می‌رود.

ف

فرزند، عصای دم پیری.
فکر و اشکم برابرند (یعنی اندیشه درآمدزاست)
فَلاکت از تَگِ پا می‌برآید (بدبختی از زیر پا درمی‌آید)

ق

قدم نامبارک محمود، گر بَه دریا رَسد برآرد دود!
قرض کندَه می‌شود و زن در پهلو می‌ماند!
قطرَه قطرَه است آب در دریا، دانَه دانَه است آب در انبار
قهر گَدا، ضرر گَدا!
قصاب زیاد شد گاو حرام می‌شود.
قورباغَه را هم زیر کنید، وَقّاس می‌کند (اگر قورباغه را هم لگد کنید، وغی خواهد زد)

ک

کار صیّاد بَرار گیرد، شکار بَه پای خود بَه دام می‌آید (اگر بخت به صیاد رو کند…)
کاسَهٔ همسایَه دو پا دارد.
کتاب، سرچشمَهٔ دانش است.
کدام عرب دوغ خود را ترش گفتَه است؟
کسی را گزد، مرا چه غم؟
کسی کَشد جبر و جفا، کسی کند کَیف و صفا
کعبَه چه روی برو دلی را دریاب، بهتر ز هَزار کعبَه باشد یَک دل
کلام از دهان لقمان شنیدن خوش است.
کم‌دانی از کم‌خوانیست!

گ

گَدا دشمن گَداست.
گربَهٔ ناامیدشدَه بَه شیر چنگ می‌اندازد.
گردن خم را تیغ نَمی‌برد.
گرگ را شَغال، دوست بی‌ملال!
گفتَهٔ ملا کن، کردَه‌اش را نکن!
گور خود و اعمال خود!
گوسالَه با گوسالَه آشنایی صدسالَه!

ل

لالَه بَه سر کَل هم می‌زیبد!
لغت خر را خر می‌بردارد.
لقب رَوشن‌تر از نام است.
لَیلی را باید از چشم مجنون دید.

م

ماکیان را شهوتش تیزی کند می‌زند منقار بر تاج خروس
ماه هم داغ دارد.
مرد را در مَیدان بین!
مرد لاف می‌زند، زن کار می‌کند.
مرگ با دوستان، طوی (جشن) است.
مرگ خر بود سگ را عروسی!
مستی و راستی!
ملا حرام‌خور شود، مال‌مردم‌خور شود.
ملا، جاروب دَستَخوان!
ملا شدن چه آسان، انسان شدن چه مشکل
ملا که گَدا شد، بلا شد!
مَهرِ دختر نادادنی، وزنین است (مِهر دختری که نخواهند بدهند را بسیار بالا می‌برند)
میوَهٔ دَرخت، زیرِ دَرخت.

ن

نام بَلند، به از بام بلند
نان را کلان زن، گپ را کلان نزن
نکوبی دری را، نکوبن درت را
نه شیر شتر خواهم نه دیدار عرب!
نیت نیک، عاقبت نیک
نیکی کن و نیکی بین

و

وقت می‌رود، نوشتَه‌جات می‌ماند.

ه

هر آنچی بَه دیگ اندازی، برداری.
هر آن کس که شهنامَه‌خوانی کند اگر زن بود پهلَوانی کند
هر بختی را یَک زوالی.
هر بلا، دفع بلا دارد.
هرچند دیر است، آهو بَه چنگ شیر است.
هر زاغی را یَک داغی
هر صَدا عکسِ صدا دارد.
هر کار بَه وقت و ساعتش.
هر کس سود آخر خواهد، بَه زیان اول راضی است.
هر گلی بویی دارد.
هنر از دانش، دانش از خوانش.

ی

یا بَه زاری یا بَه زوری یا بَه زر.
یَک گپ ۶۴ پهلو دارد.