محمدعلی فروغی

محمدعلی فروغی

محمدعلی فروغی (زادهٔ ۱۲۵۴ ش - درگذشتهٔ ۱۳۲۱ ش) سرشناس به ذُکاءالملک، روشن‌فکر، مترجم، ادیب و سخن‌شناس، فلسفه‌نگار، روزنامه‌نگار، سیاست‌مدار، دیپلمات، نمایندهٔ مجلس، وزیر و نخست‌وزیر ایران بود.

گفتاوردها

• «تمام بهانه فرنگی‌ها در دست درازی به ممالک ما این است که شما از عهده به‌کاربردن نعمت‌های طبیعی برنمی‌آیید و آن را حرام می‌کنید. پس ما باید این کار را صحیح بکنیم. پس اگر خود مشرق زمینی‌ها این کار را بکنند، فرنگی‌ها چه حق فضولی دارند.»
  • یادداشت‌های روزانه، ۲۶ شوال ۱۳۲۱–۲۸ ربیع‌الاول ۱۳۲۲ قمری
• «جز در موارد مخصوص، آنچه از کتب خارجه در خور ترجمه است، همان است که از نفایس و ذخایر عالم انسانیت باشد وگرنه ترجمه‌ها برای تعلیم و تعلم کم‌فایده است ... بهتر آن است که به تألیف و تصنیف اقدام شود چه مصنف در حین تصنیف، فهم و استعداد و احوال روحیهٔ خوانندگان را در نظر می‌گیرد و به مقتضای حال ایشان تحریر می‌کند ... جداً معتقدم که ما هم خود باید در فکر ابداع باشیم و هم از خارجیان و مخصوصاً از اروپاییان اخذ و اقتباس بسیار کنیم و به همین نظر است که من تقریباً تمام عمر خویش را به انواع مختلف بشناساندن احوال و افکار و اقوال اروپاییان گذرانده‌ام و نگارش همین کتاب، خود یکی از نشانی‌های آن است. لیکن آگاهی و اقتباس از افکار و لطائف و گفتار خارجیان مستلزم آن نیست که شیوهٔ زبان و بیان خود را از دست بدهیم و پسندیده‌تر آن است که فکر اروپایی را با زبان و بیان اختصاصی ایرانی درآوریم و اینجانب چه در نگارش و چه در ترجمه همه‌وقت کوشیده‌ام که این نتیجه را حاصل کنم.»
  • سیر حکمت در اروپا، ۱۳۱۰.

دربارهٔ او

• «فروغی یکی دیگر از مترجمان کتاب گفتار در روش دکارت به فارسی است که موضوع نحوهٔ به‌کار بردن صحیح عقل در شناخت را جدی می‌شمارد و برای فهم بهتر اندیشهٔ دکارت به نگارش رساله‌ای در تاریخ اجمالی فلسفه و شناخت در مغرب زمین می‌پردازد. او با آگاهی از اهمیت علمی و فلسفی کتاب دکارت در غرب، به دنبال این بود که نشان دهد پیش و پس از دکارت علم و حکمت چگونه بوده است و با چه تغییرات فکری و روش‌شناختی روبرو شده است.»
  • مجید ادیب‌زاده، تبارشناسی تفکر علمی در ایران، ۱۳۹۲.
• «کتاب سیر حکمت در اروپا که حاصل سال‌ها مطالعه و تحقیق نویسندهٔ آن است، از اولین تألیفات فلسفی فارسی دربارهٔ «عقل»، «تجربه»، «انسان»، «اسباب شناخت»، «اصول روش مدرن» و بحث از «علم جدید» است.»
  • مجید ادیب‌زاده، تبارشناسی تفکر علمی در ایران، ۱۳۹۲.
• «فروغی به‌خوبی می‌دانست که روش فکری این فیلسوفان با حکمای قدیم ایران چقدر تفاوت دارد، برای همین با ایجاد اصطلاحات جدیدی که در زبان فارسی سابقه نداشت و یا کاربرد جدید اصطلاحات قدیم، سعی و کوشش خویش را در این جهت به‌کار گرفت که روش و شناخت جدید در فکر و فلسفهٔ اروپایی را با زبان و بیان ایرانی به مخاطب خود عرضه کند.»
  • مجید ادیب‌زاده، تبارشناسی تفکر علمی در ایران، ۱۳۹۲.
• «شما ایرانی ها قدر ملیت خود را نمی شناسید، نمی دانید که ریشه داشتن، و حقِّ آب و گِل داشتن، در قسمتی از زمین چه نعمت عظیمی است. ملیت وقتی مصداق پیدا می کند که آن ملت را بزرگان ادب و حکت و سیاست، و در معارف و تمدن بشری سابقهٔ ممتد باشد. شما قدر و قیمت بزرگان خود را نمی شناسید و عظمت شاهنامه را در نمی یابید که این کتاب سند مالکیت و ملیت و ورقهٔ هویت شماست، و من ناگزیرم برای ملتم چنین سوابقی را دست و پا کنم.»
  • مصطفی کمال آتاترک