یزدگرد یکم

یزدگرد یکم، پادشاه ساسانی در دوره ۳۹۹–۴۲۰ میلادی بود. در طی دوران پادشاهی او، آرامش در امپراتوری برقرار گشت و یزدگرد با اعطای آزادی دین به یهودیان و مسیحیان، خود را نزد آنها محبوب و نزد زرتشتیان منفور ساخت، تا بدین جهت در روایت‌های ملی-شفاهی ایرانیان، خاطره‌ای از او به جا نماند.

روایت‌های یهودی-مسیحی

در تلمود

تلمود در دو جا از یزگرد یاد می‌کند و در هر دو جا، نام یزگرد همراه با نام ربی آشی آمده است. روشن است که ربی آشی در سال ۴۲۷ میلادی درگذشت، لذا مقصود تلمود باید یزگرد اول باشد.

تلمود تعریف می‌کند که یک روز امیمر، مرزوطرا و ربی آشی نزدیک درب ورودی کاخ یزدگرد نشسته بودند. هنگامی که آشپز مخصوص شاه، غذا برای شاه می‌آورد، ربی آشی که متوجه رنگ پریدگی چهره مرزوطرا شده بود، دست دراز کرده و قدری خوراک را از میان سینی برداشته به مرزوطرا می‌دهد. آشپز فریاد می‌زند: «خوراک شاه را خراب کردید». دربانان سر رسیده و آن سه نفر را مورد بازخواست قرار می‌دهند. ربی آشی استدلال می‌کند که یک قطعه گوشت خوک مصروع داخل خوراک شاه می‌بیند، لذا دست به این عمل غیر مقبول می‌زند. دربانان دنبال گوشت خوک مصروع می‌گردند و چیزی داخل سینی نمی‌یابند. در آن‌وقت ربی آشی دست به سوی سینی دراز کرده و لخته‌ای گوشت خوک مصروع از آن بیرون آورده، به دربانان نشان می‌دهد. پس از این واقعه دو تن هم‌نشینان ربی آشی علت حقیقی این رفتار را از وی می‌پرسند. ربی آشی در پاسخ می‌گوید که در هوای گرم متوجه می‌شود که خوراک در شرف گندیدن است، لذا با این حرکت مانع مسمویت شاه ایران می‌گردد.

در کتاب زباحیم، باب ۱۹، مذکور است که ربی آشی از قول ربی هونا که رئیس جامعه یهودیان بابل بود، حکایت می‌کند که شخص اخیر روزی برای ملاقات با یزدگرد باریافت. شاه متوجه کمربند شل ربی هونا می‌شود، از تخت پائین آمده و کمربند ربی هونا را محکم می‌کند. ربی امیمر در اینباره می‌گوید که یکی از آیات کتاب اشعیا که «شاهان ترا خدمتگزاری خواهند کرد»، تحقق یافته است.

در منابع مسیحی

پروکوپیوس، مورخ رومی، یزدگرد را پادشاهی با اخلاق پسندیده و پایبند به «عهد و پیمان» نشان داده است. آگاثیاس، که به ندرت از پادشاهان ایرانی به نیکی یاد می‌کند، دربارهٔ یزدگرد می‌نویسد: «هرگز با رومیان نجنگید و هیچ آسیب دیگری به آنان نرساند و رفتارش همواره صلح‌جو بود».

منابع اسلامی

جاحظ نوشته است که «یزدگرد اول، آداب و رسوم ساسانیان را عوض کرد، در زمین آشوب به پا کرد، به مردم ستم کرد و ظالم و فاسد بود». دوران پادشاهی یزدگرد در مجمل‌التواریخ در چند سطر بیان شده که جمله نخست آن چنین است: «کاری نکرد جز ستمگری».

کتاب

• دریایی، تورج. ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان. ترجمهٔ آهنگ حقانی، محمود فاضلی بیرجندی. تهران: کتاب پارسه، ۱۳۹۱. شابک ۹۷۸–۶۰۰-۵۷۳۳–۵۵-۶.
• زرینکوب، عبدالحسین و روزبه زرینکوب. تاریخ ایران باستان (تاریخ سیاسی ساسانیان). ج. ۳. تهران: سمت، ۱۳۹۰. شابک ۹۷۸–۹۶۴-۵۳۰–۴۴۴-۵.
• نتصر، امنون. «شاهان ساسانی در تلمود شاپور اول، شاپور دوم و یزدگرد اول». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (تهران: دانشگاه تهران) آبان ۱۳۵۱، ش. ۷۸ (۱۳۵۱): ۹ تا ۲۴. بازبینی‌شده در ۷ مهٔ ۲۰۱۴.