میخائیل باکونین

میخائیل باکونین (۱۸۱۴–۱۸۷۶) آنارشیست انقلابی روسی و از بنیان‌گذاران آنارشیسم جمعی بود. او یکی از بانفوذترین چهره‌های آنارشیسم و یکی از بنیان‌گذاران سنت آنارشیسم اجتماعی به شمار می‌رود.

گفتاوردها

• «طبقه‌ای از مردم هستند که، اگر هم باور نداشته باشند، باید لااَقل به باور تظاهر کنند. این طبقه همهٔ شکنجه‌گران، همهٔ ستم‌گران، و همهٔ سؤِاِستفاده‌کننده‌گانِ از انسانیت را شامل می‌شود، روحانیون و شهریاران را، و نیز دولت‌مردان، سربازان، سرمایه‌گذارانِ دولتی و خصوصی، صاحب‌منصبان از همهٔ گروه‌ها، پلیس‌ها، ژاندارم‌ها، زندان‌بانان، دژخیمان، انحصارگرایان، سرمایه‌داران، مالیات‌بگیران، مقاطعه‌کاران و زمین‌داران، وکیل‌ها، اقتصاددانان، سیاست‌مدارانِ همهٔ تیره‌ها، تا کوچک‌ترین فروشنده‌یِ شیرینی را، همهٔ اینان در تکرارِ کلماتِ ولتر هم‌آوایند که: اگر خدا وجود نداشت، ضروری بود که او را اختراع کنیم. برایِ آن‌که، متوجه می‌شوید، مردم باید دینی داشته باشند، این سوپاپِ اطمینان اَست.»
  • کتاب «خدا و دولت»