کتاب دده قورقود
کتاب دَدَه‌قورقود (به ترکی استانبولی: Dede Korkut or Korkut Ata؛ آذری: Dədə Qorqud, دده‌قورقود؛ ترکمنی: Gorkut-ata) نام مجموعه‌ای از چندین داستان حماسی به زبان ترکی اوغوزی است[۱][۲] این مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکیل شده و مجموعه‌ای است که زندگی، ارزشهای اجتماعی و باورهای پیش از اسلام ایل‌های ترک اوغوز را نشان می‌دهد. ارزشمندترین مجموعه نثر فولکلور امپراطوری عثمانی در قرن‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی، این کتاب است که قدیمی‌ترین اثر به‌جامانده از افسانه‌های ترکان اوغوز می‌باشد.[۳][۴][۵] برخی از صاحب‌نظران نیز قدمت کتاب را در حدود قرن شانزدهم میلادی تخمین زده‌اند.[۶][۷][۸]
داستان بوغاج پسر دیرسه خان (دیرسه خان اوغلو بوغاجین بویو)
[ویرایش]- دیرسه‌خان که از برخورد بایندیرخان به علت نداشتن فرزند غمگین است به خانه بازگشته و با خاتون خود چنین می‌گوید:
«بیا تاج سرم، خوشبختی‌ام، ای وصله جانم، تویی که مثل آهو می‌خرامی، گیسوان مشکی رنگت روی پایت بوسه می‌کارند، ابروانت چون کمانی بهم پیوسته، لبت یاقوت سرخ و گونه‌هایت سیب‌های سرخ پاییزی»[۹]
- خاتون خطاب به دیرسه‌خان:
«بیا ای روشنی خانه‌ام، تاج سرم، بیا داماد آن خان بزرگ ایل، دلبند یگانة مادرم، تویی که والدین من سپردندم به تو، تویی که تا چشم بگوشودم با من بوده‌ای، دل بر تو بستم، آه دیرسه‌خان»[۱۰][۱۱]
- دده قورقود خطاب به دیرسه‌خان
«کوه‌های پابرجایتان واژگون نشود، درخت سایه‌افکن‌تان قطع نگردد، رود زلال جاری‌تان خشک نشود، نیزه رنگارنگ‌تان به گاه فرورفتن خرد نشود»
از متن کتاب
[ویرایش]اوغوزها به نیروهای ماوراءالطبیعه و مظاهر طبیعت احترام خاصی قایل بودند. چنان‌که در موقعیت‌های گوناگون اجتماعی پیمان‌هایی که قهرمانان می‌بندند و سوگندهایی که یاد می‌کنند، باورهای انسان‌های باستانی ویژگی‌های زندگی حماسه‌آمیز و سلحشورانه و ارزشهای خاص اجتماعات ساده به خوبی بازتاب یافته‌اند؛ مانند:
- به شمشیر خودم ریز-ریز شوم
- تیرم حوالهٔ تن خودم گردد.
- چونان زمین شکافته شوم.
- همانند خاک ریز و زبر گردم
- پسری از من زاده نشود و اگر زاده شود عمرش بیش از ده روز نپاید.[۱۲]
در مورد کتاب
[ویرایش]- «کتاب «حماسه دده قورقود» حماسه مشترک ترکها و آذری‌هاست. در این حماسه مراحل مختلف اولاد ترک از بدو تولد و نامگذاری گرفته تا دوران جوانی، شهامت، نامزدی، زناشویی، دوران پیری و آخرین لحظات عمرشان با سوژه‌های جالب منعکس شده‌اند. حماسه گرچه ۱۳۰۰ سال قدمت دارد ولی در قرن ۱۵ به رشته تحریر درآمده است.»[۱۳]
- جواد هیئت
- «اگر چه ما امروز در وضعیت جنگ به سر می‌بریم ولی دده قورقود مردم را به صلح و دوستی دعوت می‌کند. ما سعی می‌کنیم مناقشات را مطابق با توصیه‌های دده قورقود حل کنیم.»[۱۴]
- حیدر علی‌اف رئیس‌جمهور فقید جمهوری آذربایجان در بزرگداشت هزار و سیصدمین سالگرد کتاب «دده قورقود»
- «کتاب دده قورقود نه تنها کمال و فضیلت دنیای ترک بوده بلکه برای تمام دنیا است»[۱۳]
- «کتاب دده قورقود یک ثروت جهانی و یادبودی متعلق به تمای نسل‌ها، ملت‌ها، انسانها و سرزمین‌ها است»[۱۵]
- کوشیرو ماتسورا (Koïchiro Matsuura) مدیر کل سابق سازمان یونسکو
- «در تکوین آثاری از نوع داستانهای دده قورقود که جنبه فولکلوریک آن بر جنبه ابداع فردی آن برتری دارد مسئله پیدایش اثر یک چیز و تاریخ و تدوین و کتابت آن چیز دیگر است. به عبارت دیگر هر اثر فولکلوریک ولو اینکه در آغاز امر گوینده و پردازنده‌ای داشته باشد، بعد از ابداع مدتها سینه به سینه نقل می‌شود. پابه‌پای تحول اجتماع و تاریخ و طی دوران کمابیش طولانی، تبدلات و تغییراتی بر خود می‌پذیرد و آنگاه ممکن است کسوت کتابت بپوشد.»[۱۶]
- محمدعلی فرزانه در مقدمه‌ای که بر کتاب دده قورقود
- «در چنین شرایطی باید زمان وقایع اتفاقیه کتاب دده قورقود خیلی قدیم‌تر از زمان سرازیر شدن قبایل و عشایر به آذربایجان باشد. بازگویی جهان‌بینی قبل از اوستا در چارچوب سرکردگان اقوامی با مشخصه‌های حک شده بر قلعه‌ها و ممالک و طوایف تماشایی است، بازآفرینی، حفظ و نگهداری این اثر و نمایاندن نقش توتم‌ها در مبارزه با اهریمن، درخور ستایش است اما اثبات انتساب‌ها بیهوده است.»[۱۷]
- میر علی سید سلامت در کتاب «مقدمه‌ای بر بررسی کتاب دده‌قورقود» که در آن به بررسی اساطیری این کتاب پرداخته‌است.
منابع
[ویرایش]
- ↑ «زبان ملّی و برنامهٔ آموزش زبان‌های محلی». پارسی‌انجمن.
- ↑ «داستان دده‌قورقود». آذرگشنسپ از کتاب مطالعاتی دربارهٔ تاریخ و زبان و فرهنگ آذربایجان.
- ↑ Stanford Jay Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Cambridge University, 1۹۷۷, pg 141. Excerpt: "The greatest folk product of the fourteenth century was the prose collection of Dede Korkut, the oldest surviving examples of Oghuz Turkmen epic. Dede Korkut relates the struggles of Turkmens with the Georgians and Abkhaza Circassians in the Caucasia as well as with the Byzantines of Trabazon, adding stories of relationships and conflicts within Turkomen tribes
- ↑ ^ Cemal Kafadar(۱۹۹۵), “in Between Two Worlds: Construction of the Ottoman states”, University of California Press, 1995. Excerpt: "It was not earlier than the fifteenth century. Based on the fact that the author is buttering up both the Akkoyunlu and Ottoman rulers, it has been suggested that the composition belongs to someone living in the undefined border region lands between the two states during the reign of Uzun Hassan (1466-78). G. Lewis on the hand dates the composition “fairly early in the 15th century at least”.»
- ↑ İlker Evrım Bınbaş OḠUZ KHAN NARRATIVES in Encyclopaedia Iranica The Ketāb-e Dede Qorqut, which is a collection of twelve stories reflecting the oral traditions of the Turkmens in the 15th-century eastern Anatolia, is also called Oḡuz-nāma.[۱]
- ↑ Kitab-i Dedem Korkut, SLUB. «Kitab-i Dedem Korkut - Mscr.Dresd.Ea.86». digital.slub-dresden.de. بازبینی‌شده در 2019-01-27.
- ↑ Cemal Kafadar (۱۹۹۵), “in Between Two Worlds: Construction of the Ottoman states”, University of California Press, 1995.
- ↑ Michael E. Meeker, “The Dede Korkut Ethic”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 24, No. 3 (Aug. , ۱۹۹۲), ۳۹۵–۴۱۷.
- ↑ میر علی سید سلامت. مقدمه‌ای بر بررسی کتاب دده‌قورقود. انتشارات آشینا- تبریز، ۱۳۵۸. ۶۲. شابک ۹-۱۹-۵۹۶۴-۹۶۴.
- ↑ میر علی سید سلامت. مقدمه‌ای بر بررسی کتاب دده‌قورقود. انتشارات آشینا- تبریز، ۱۳۵۸. ۶۵. شابک ۹-۱۹-۵۹۶۴-۹۶۴.
- ↑ https://www.bitmishradio.com/s01e04/
- ↑ جوانشیر فرآذین. پژوهشی در اسطوره ده‌ده قورقود شاهکاری کهن. نشر جامعه پژوه نشر دانیال- تبریز، ۱۳۸۱. ۵۰. شابک ۱-۴-۹۲۳۷۹-۹۶۴.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ علی زهره وند. «بزرگداشت هزار و سیصدمین سالگرد کتاب «دده قورقود»». مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ۱۳۷۹ شماره ۳۰ (مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ۱۳۷۹ شماره ۳۰)، ۱۳۷۹، ۲۹۶.
- ↑ علی زهره وند. «بزرگداشت هزار و سیصدمین سالگرد کتاب «دده قورقود»». مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ۱۳۷۹ شماره ۳۰ (مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ۱۳۷۹ شماره ۳۰)، ۱۳۷۹، ۲۹۵.
- ↑ UNESCO sources, 123; UNESCO sources; Vol.:123; 2000
- ↑ فرزانه، محمدعلی. کتاب دده قورقود. انتشارات فرزانه- تهران، ۱۳۵۸. ۱۰الف.
- ↑ میر علی سید سلامت. مقدمه‌ای بر بررسی کتاب دده‌قورقود. انتشارات آشینا- تبریز، ۱۳۵۸. ۴۰. شابک ۱-۴-۹۲۳۷۹-۹۶۴.