ابوبکر کرجی
ابوبکر کرجی ریاضی‌دان و مهندس ایرانی که در قرن پنجم ه‌ق (یازدهم میلادی) درگذشته است.
گفتاوردها
[ویرایش]در ارتباط با حفر قنات
[ویرایش]- آماده کردن خمیر آهک
- «اگر به این کار نیازمند شدی باید سنگ آهکی را که در حد اعتدال پخته شده باشد برگزینی و با فشاندن اندکی آب آن را بگشایی و سپس آهک کشته را با غربال ریز ببیزی. آنگاه با هر دوازده من آهک بیخته یک من روغن زیتون یا روغنی دیگر –البته روغن زیتون بهتر است– درآمیزی و اگر آهک را با شیر خمیر کنند بهتر خواهد بود. پس از این باید آهک خمیر شده را در هاون سنگی بزرگ قرار دهند و آن را با دسته چوبی آهسته بکوبند و اندک اندک روغن بر آن بیافزایند. پس از آماده شدن خمیر بلافاصله باید آن را بکار برند تا خشک و فاسد نگردد. اگر آهک را با تخم مرغ خمیر کنند بادوامتر می‌شود و هرچه روغن آهک بیشتر باشد دوام آهک افزونتر است.»
- آب‌بندی مجراها و مخازن آب
- «اگر مجرای آب سست و آبکش باشد، باید کف جوی را با آجر بزرگ و آهک کبود (ساروج) فرش کنند –آهک کبود عبارت است از آهکی که با مقداری کم‌تر از وزن خود از خاکستر کوره آهک‌پزی درآمیزند– البته، پیش از مخلوط کردن باید خاکستر را با تخماق آهنین، نرم بکوبند. علاوه بر این آجر فرش شده در کف جوی باید در میان ساروج کاملاً استوار شده باشد، و دو طرف نهر را نیز با آجر ساروج محکم می‌کنند. طریق دیگر این است که کف جوی را به اندازه یک ذراع یا کم‌تر –به نسبت افزونی آب یا کمی آب– گود کنند، و خاک آن را بیرون آورند و در جایش گل رس بریزند، آنگاه گل‌ها را با تخماق آهنین بکوبند تا آنکه مجرای آب بالا بیاید و به سطح اول برسد. دو طرف نهر را نیز باید به وسیله همین گل به اندازه ارتفاع آب و به صورت مورب (پخدار) بالا بیاورند. اگر در خاکی که برای این منظور به کار می‌رود اندکی رطوبت اصلی موجود باشد، بر استواری مجرا افزوده می‌گردد به شرط آنکه آب را از این مجرا قطع نکنند تا آنکه رطوبت اصلیش باقی بماند، و اگر با خاک رس نامبرده سنگ و ماسه نرم مخلوط کنند و در جوی بریزند و سپس گل‌ها را با دقت و محکم بکوبند بر استحکام جوی افزوده می‌شود.»
در آب‌شناسی
[ویرایش]- «خدای بزرگ در درون زمین آبی ساکن آفرید، که بسان گردش خون در بدن حیوان در جریان است. این آب بنا به گفته پیشینیان با افزوده شدن یا کاهش بارندگی افزون و کم نمی‌شود. زیرا مایه و منشأ آن تبدیل هوا به آب در درون زمین است. این آب بیشتر شکاف‌های درون زمین را پر می‌کند، و تا آنجا که مانعی سخت در سر راهش وجود نداشته باشد هر قسمتش به قسمت دیگر می‌پیوندد. این آب، از راه رگه‌ها و شکاف‌های زیرزمینی، از نقاط دور از مرکز به سوی نقاط نزدیک به مرکز زمین سرازیر می‌شود. پس همچنان که آب‌های روی زمین قسمتی جاری و قسمتی ساکن هستند، آب‌هایی که در زیر زمین قرار دارند نیز در بعضی مواضع مانند نهرها جاری هستند، و در بعضی مواضع دیگر مانند دریا ساکن و آرامند. بیشتر آب‌های ساکن در زیر صحراهای پهناور و پست قرار دارند و دسترسی به آن‌ها در ژرفای معین امکان‌پذیر است و گاهی آب برف‌هایی که بر فراز کوه‌ها و در طول و عرض دره‌ها و مسیل‌های آب‌ها قرار دارند، و تا هنگام فرا رسیدن تابش نزدیکتر به قائم خورشید در این مناطق باقی می‌مانند، باعث افزونی آب‌های زیر زمینی می‌گردد. آب‌های زیر زمینی اینگونه بیابان‌ها از دیگر مناطق افزونتر است زیرا کوه‌هایی که وصف شد با تمام زمین‌های محیط بر آب‌ها تا آنجا که موانع ذکر شده مانع نشوند برای آن‌ها مخزن و منبع هستند. و دامنه‌هایی از این کوه‌ها که با قطب شمال برابر باشد، از دیگر دامنه‌های آن‌ها که با مشرق و مغرب مواجهند نمناک‌تر و پر رطوبت‌ترند، و خشک‌ترین دامنه‌ها در طرفی است که با قطب جنوب روبرو باشد، زیرا تابش خورشید از اول صبح تا پایان روز بر این قسمت ادامه دارد. و آفتاب شیرین‌ترین و رقیق‌ترین جزء آب را می‌گیرد و به هوا تبدیل می‌کند و نیز بدین سبب است که آب دریا سنگین و ناگوار است، زیرا آفتاب شیرینی و رقت آن را در طول زمان دراز گرفته است. گواه بر این دعوی آن است که دریانوردان از ته دریا آب شیرین استخراج می‌کنند و می‌نوشند.»
