تخت جمشید

تَختِ جَمشید نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که سالیان سال پایتخت تشریفاتی امپراطوری ایران در زمان دودمان هخامنشیان بوده‌است. باور عمومی ایرانیان براین است که اسکندر مقدونی سردار یونانی که در ۳۳۰ پیش از میلاد، به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید و احتمالاً بخش عظیمی از کتابها، فرهنگ و هنر هخامنشی را با اینکار نابود نمود. این مکان از سال ۱۹۷۹ یکی از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسکو است.

گفتاوردها

• گویا بناهای ویران‌شده بیشتر از بناهای آباد، هیبت و شوکت از خود می‌نمایانند، زیرا حکایت از تبدّل زمان و زوال قدرت می‌کنند. تخت جمشید در نیّت سازندگانش می‌بایست نمایشگر یک حکومت جهانی باشند، نخستین امپراطوری جهانی که از جانب «پارسیان» پدید آمده بود، تجسّم آن را در این بنا به نمود می‌آورد. دنیای شناخته شدهٔ زمان، از مدیترانه تا دهانهٔ چین، در زیر فرمان آن بود.
• در تخت جمشید همه چیز رو به زندگی، نیرو و خلاقیّت دارد. هنر، جلوه‌گاه توانایی انسانی می‌شود. شیر، شهین، گاو و گل نیلوفر، به ترتیب نمودار قدرت، استیلا، باروری و شکفتگی هستند. نزاع بشر با اهریمن اراده و کوشش را می‌رساند.
  • محمدعلی اسلامی ندوشن، «بازتاب‌ها»، «سیمنار فارس‌شناسی»، پاییز ۱۹۹۳م/ ۱۳۷۲ش
• تخت جمشید نشانه‌ای از خضوع بشر، زیرا دمبدم می‌گوید که همه چیز به ارادهٔ اهورامزدا صورت می‌گیرد، و در عین حال بلندپروازی بشر را می‌رساند، زیرا می‌خواهد به خلق آثاری دست بزند که نموداری از هم‌چشمی با آسمان باشد، هر زمانی به نوعی: از نوع همین بنا، از نوع کتاب‌های چون شاهنامه و مثنوی، و امروزه از نوع سفینهٔ فضایی.
  • محمدعلی اسلامی ندوشن، «بازتاب‌ها»، «شیراز، همایش مدرّسان زبان و ادبیّات فارسی»، مه ۲۰۰/ اردیبهشت ۱۳۷۹
• از یادم نمی‌رود اولین‌بار که تخت‌جمشید رفتم، پیش خود فکر کردم چه کسانی از این پله‌ها بالا رفتند؟ آن بنا عظمت خاصی داشت. در کنارش گیاهانی روییده بود که خشکیده بودند. این زوال را می‌رساند؛ هرچند برخی وقت‌ها امید است.
  • گیزلا وارگا سینایی
• … تخت جمشید و بقیه چیزهائی که در این استان هست. انسان از دو نظر ممکن است به این مراکز باستانی نگاه کند؛ اینها را باید از هم تفکیک کرد. یک نگاه این است که اینها متعلق به جباران تاریخ بوده. هر کدامی که نگاه می‌کنیم، به یک نحوی به یکی از جباران تاریخ و طاغوت‌های بشری ارتباط پیدا می‌کند. بله، از این جهت نگاه منفی به این‌هاست. غالب متدینین و انسان‌هائی که نفرت طبیعی از استبداد و از جباریت دارند، با این دید وقتی به این بناهای باستانی نگاه می‌کنند، طبعاً برای آنها جاذبه‌ای ندارد. لیکن یک جنبه دیگر هم وجود دارد و آن این است که این بناها محصول سرپنجه هنرمند ایرانی است؛ محصول فکر راقی و روشن‌بین ایرانی است در سال‌ها و قرن‌ها پیش از این؛ این جنبه مثبت قضیه‌است. همه بناهائی که از لحاظ تاریخی - چه در اینجا، چه در اصفهان، چه در بقیه نقاط کشور - وجود دارد، از این قبیل است. درست است که جباران استفاده کردند، اما خالق و آفریننده این مجموعه‌ها کیست؟ ذهن ایرانی است، سرانگشت هنرمند ایرانی است، روحیه بلندنظر ایرانی است، ابتکار و ذوق ایرانی است؛ این برای یک ملت افتخار است. با این دید وقتی نگاه بکنیم، می‌بینیم اینها مثبت است؛ چه تخت جمشید، چه بقیه مناطق دیگر. این‌ها را نشان بدهید.
  • سید علی خامنه‌ای، ۱۸ اردیبهشت سال ۱۳۸۷