جهان بینی علمی

جهان بینی علمی (به انگلیسی: The Scientific Outlook) از برتراند راسل فیلسوف و ریاضیدان است که در این کتاب تلاش می‌کند ماهیت علم و مرز بین علم و غیر علم را بشناساند و نیز نشان‌ دهد که علم مطلق و بی‌زمان وجود ندارد و دقیق‌ترین صور شناخت انسان در غیر عاطفی‌ترین دانش او نظیر فیزیک نیز از صبقه عاطفه او برکنار نیست. حقیقت علمی در این اثر در قامت رسای خود نمایان است و این نکته روشن شده که حقیقت بی‌زمان جهل است و علم راستین ماهیتی پویا دارد.

گفتاوردها

• «اگر بنا باشد تمدن علمی، تمدنی سودمند باشد. ضرورتاً باید بدنبال افزایش علم، خردمندی نیز افزایش یابد.»
• «گالیله کسی بود که ارسطو و کتب مقدس را به یکباره مورد تردید قرار داد و بدین ترتیب بنای دانش قرون وسطی را متلاشی ساخت.»
• «ارسطو یکی از بدبختی‌های نوع بشر بوده‌است و امروز هم منطق درسی اکثر داشگاه‌ها پر از مطالب نادرستی است که مسئولیتش گردن اوست.»
• «مردم همواره توانستند تحت لوای مقدس دفاع از مذهب، از عزت نفس خود دفاع کنند.»
• «روش علمی؛ قانون‌های کلی بر اساس مدارک است.»
• «هر پیشروی تازه‌ای که علم در عرصهٔ نوینی آغاز کرده، با مقاومتی از همان نوعی که با گالیله روبرو بود مواجه شده‌است با این تفاوت که شدت این مقاوت به تدریج به کاستی گراییده‌است.»
• «به زعم سنت گرایان باید قبول کرد کرم کدو که دارای چنین شکل و هیئتی است، نه ازینروست که در غیر اینصورت نمی‌توانست در روده‌های انسان زیست کند، بلکه ازینروست که در بهشت اینچنین طراحی شده و جزئی از فکر خداست.»
• «فیزیولوژی، همواره میدان نبرد دو دسته از مردم بوده‌است؛ کسانی که همهٔ پدیده‌ها را تابع روش علمی می‌دانند، دیگر آن‌ها که امیدوارند در میان پدیده‌های حیاتی حداقل چند مورد پیدا خواهد شد که دخالت عوامل مرموزی را ایجاب کند.»
• «امروزه میزان سرعت پیشرفت بسیار بالاست، بطوریکه پیش از آنکه کتابی کامل شود، کهنه خواهد شد.»
• «اگرچه علم از مسائل جزئی شروع می‌کند، ولی اصولاً به جزئیات تکیه ندارد و متوجه کلیات است.»
• «یک حقیقت علمی، هیچگاه منطق نیست بلکه حالت خاصی از حقیقت کلی‌تریست و در اینجاست که دانشمند از هنرمند فاصله می‌گیرد.»
• «تاکنون چه کسی از شیخی که به معرفی مذهب خود می‌پردازد، یا از سیاستمداری که از سخنرانی خود نتیجه‌گیری می‌کند، چنین شنیده که؛ از احتمال کوچکترین اشتباهی حکایت کند؟ حقیقت عجیب اینست که هرقدر اطمینان ذهنی به صحت مطلبی استوارتر باشد، به همان اندازه بیشتر در بی شبهه بودن آن اصرار می‌ورزد، از همین روست که شیوخ به علم پوسخند می‌زنند چراکه علم تغییرپذیر است.»
• «وقتی خشونت ایمان کاتولوکی در عصر رنسانس رو به زوال گرایید، جای آن را اعتقاد به طالع بینی و احضار ارواح گرفت و شاید به همین دلیل امروز هم باید منتظر باشیم که زوال ایمان علمی، ما را به خرافات ما قبل علم برگشت دهد.»
• «پروفسور ادینگتون معتقد است؛ هر آنچه بطلانش قابل اثبات نباشد، باید حقیقت بودن آن را پذیرفت.»
• «به عقیده من جهان مجموعه‌ایست از نقطه‌ها و جهش‌های فاقد وحدت، فارق از مداومت، عاری از ربط و ترتیب و خالی از هر محتوای دیگری که نمایانگر عشقی مابعدالطبیعه باشد.»
• «در هر لحظه‌ای که علم در تعقیب قدرت، به پیروزی می‌رسد، در تعقیب حقیقت به وسیلهٔ شکی که آفریدهٔ چیره دستیِ مردان علم است، کشته می‌شود.»
• «هیچگاه نمی‌توان پذیرفت قبول خرافات بجای شک، پیشرفت محسوب می‌شود.»
• «در جریان صد سال اخیر، حکمت الهی برای مقابله با حملات منطقی، هرچه بیشتر به احساسات مردم متوسل شده و سعی کرده انسان را از حالت تساهل فکری گیر بیاورد و بجای آنکه زیرپوشی محافظ و مجکم باشد، لباده‌ای شل و گشاد شده‌است.»
• «استنتاج‌های دینی دانشمندان از علم، صرفاً بمنظور ارضای خویشتن است و اگرچه ممکن است استدلالشان به عقیده خلاف میلشان رهنمود شود، باری نتیجه‌گیری اِشان آنگونه نیست که اشتهای دینی اِشان را راضی نکند.»

جستارهای وابسته

• برتراند راسل
• در ستایش فراغت و چند مقاله دیگر

منابع

• راسل، برتراند. جهان بینی علمی. ترجمهٔ حسن منصور. چاپ اول، تهران: انتشارات داشگاه تهران، ۱۳۵۱.