ضرب‌المثل‌های مازندرانی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌گفتاورد
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ابرابزار
خط ۸۶: خط ۸۶:
** خرس را می‌کُشم پلنگ را می‌تارانم به درخت.
** خرس را می‌کُشم پلنگ را می‌تارانم به درخت.
** شاخ‌وشانه کشیدن تو خالی.
** شاخ‌وشانه کشیدن تو خالی.
* اشگر فدای کپر
** سرشاخه های نرم فدای کنده های قطور زیرین
** فقیر به پای غنی می سوزد.
* اقبال داشت بوئیم، گره کتمی مِردمی
** اگر شانس داشتیم در همان کودکی می‌مردیم.
* اگه ته چکل آغوری، من ول سر چاقومه
** اگه تو گردویی سخت هستی، من چاقویی نوک تیزم.
* اگر اینکار بیّه، من تسّه، زنّه ورگ، ایارمه
* اگر اینکار بیّه، من تسّه، زنّه ورگ، ایارمه
** اگر این کار انجام شد برای تو گرگ زنده می‌آورم.
** اگر این کار انجام شد برای تو گرگ زنده می‌آورم.

نسخهٔ ‏۲۴ مارس ۲۰۱۷، ساعت ۱۴:۱۹

ضرب‌المثل‌های مازندرانی

Colored dice with white background
آسمان لحافش است و زمین زیر اندازش مستمندی.
Colored dice with white background
آشی که در ظرف جا گرفته، همه انگشت می‌زنندش.. دختر جذاب، نگاه‌ها را جذب می‌کند.
Colored dice with white background
ما گربه‌ای می‌خواهیم که موش بگیرد. ابزاری کارا می‌خواهیم.

آ

  • آبرو ره بز نارنه که ونه دم هوائه
    • معادل: آن را که حساب پاک است از محاسبه چه باک است
  • آبکش جری ره گنه د سولاخه
    • معادل: دیگ به دیگ می‌گوید چرا رویت سیاهه
  • آدم پر اتتا دفعه میرنه
    • معادل:مرگ یک بار شیون یک بار
  • آدم وشنا تیرنگ خو ویننه
    • معادل: شتر در خواب بیند پنبه دانه گهی لپ لپ خورد گه دانه‌دانه
  • آخر ماسّه بشنّیه و یا ماست ره پَلی هدا
    • آخر ماست را ریخت
    • سر آخر نتوانست کارش را تمام کند
  • آدم دل خش بوئه خنه کلی پشت بوئه
    • دل آدم خوش باشد خانه آدم پشت لانه مرغ‌دانی باشد
    • اگر آدم دل خوشی داشته باشد زندگی در جاهای کوچک و فقیرانه نیز قابل تحمل است
  • آدم بی مارو خاخر تونّه دَوّه بی همسایه نتونده
    • انسان بدون خواهر و مادر می‌تواند زندگی کند اما بدون داشتن همسایه خوب زندگی مشکل است
  • آدم خارِه شه محلة سر شال بوشه تا مردم محلة سر شیر
    • آدمی در محلة خودش شغال باشد بهتر است تا در محلة دیگران شیر باشد.
    • این مثل ناظر بر حمایت و پشتیبانی بستگان و دوستان است که دل را قوت و توانایی می‌بخشد.
  • آدم عجول یا چاه کفنه یا چلّو
    • انسانی که در کارهایش رفتار عجولانه داشته باشد به مقصد نمی‌رسد
  • آسمون ونه لا هسّه زمین ونه زیرانداز
    • آسمون برایش لحاف است و زمین برایش زیرانداز
  • آش که جا دکرد بوئه همه ور انگوس زنّنه
    • آش آماده اگر در ظرفی ریخته شود ازهمه طرف به آن انگشت می‌زنند
    • اگر دختری خود را بزک کند همه چشم‌ها را به دنبال خود دارد
  • آش لوه سر مزه دارنه، زن نومزه سره
    • خوردن آش سر دیگ مزه دارد و زن هم در دوران نامزدی جذابیت بیشتری دارد
  • آشپج که دتا بینه پرزو ره سگ ورنه
    • معادل: آشپز که دو تا شد، آش یا شوره یا بی‌نمک
  • آشنا ور گیر، غریب موس ده
    • کسی که به آشنایانش توجه کمی دارد و با غریبه‌ها دمخور است
  • آغوز خانی بخری ونه چک چک ره نشنویی؟
    • می‌خواهی گردو بخوری ولی صدای شکستنش را نشنوی؟
    • معادل: کسی که خربزه می‌خورد، پای لرزش می‌نشیند
  • آفتاب و وارش، شال عروسیه
    • آفتاب و باران نشانة عروسی شغال است.
    • کنایه از روبه‌صفتی و فرصت‌طلبی است.

الف

  • اتّا درزن شه خِدّ بزن اتّا گالوج اتّی ره
    • یک سوزن به خود بزن یک جوال دوز به دیگران
  • اتّا پیلکا ماس چنّه راغون دارنه
    • یک کاسه ماست چقدر روغن دارد
  • اتا گره شه موس جه وندمبه، شما دِ روز کَشِنه دندون جه وا هاکنین
    • گره‌ای با کونم می‌بندم که دو روز طول می‌کشد با دندان بازش کنید
    • کار کردن من ارزش بالایی در برابر کار سهل‌انگارانهٔ تو دارد
  • اتّا شفته، اتّا مَله وَسّه
    • یک دیوانه برای (بهم ریختن) یک محل کافی است
  • اتی که تسر دکته، دابوی شالِ سر نکِته
    • این‌طور که برای تو اتفاق افتاد؛ برای شغالِ دابو (روستایی در آمل) رخ نداده.
  • اسب هدائه خر بیته خشالی جه پر بیته
    • اسب خودش را داد و به جایش خری گرفت و از خوشحالی هم به هوا می‌پرید
    • کسی که چیز با ارزشی را بدهد و در ازایش چیز بی‌ارزشی را بگیرد و خوشحال هم باشد!
  • اسب پیغوم په جو نخرنه
    • با پیام فرستادن برای اسب، اسب جو نمی‌خورد
  • اسب خانی هایری یال ره هاریش زن خانی بوری مار ره هاریش
    • اسب خواستی، یالش را ببین. زن خواستی، مادرش را ببین.
  • اش ره وَرفِ روز کشِننّه
    • خرس را روز برفی می‌کشند، شکار می‌کنند.
    • انجام هرکاری تابع زمان و مکان است.
  • اش تنگ تاش دکفه، شه کته ره خرنه
    • خرس در صورت سختی شاید فرزند خود را هم بخورد
  • اش ره باتنه ته ره خانه چپون هاکنن، برمه کرده که نوه دراغ بوهه.
    • خرس را گفتند: تو را می‌خواهند چوپان کنند، گریه می‌کرد نکند دروغ باشد.
  • اشِ کشمبه، پلنگ دار دمبه و یا اش گیرمه، پلنگ گیرمه
    • خرس را می‌کُشم پلنگ را می‌تارانم به درخت.
    • شاخ‌وشانه کشیدن تو خالی.
  • اشگر فدای کپر
    • سرشاخه های نرم فدای کنده های قطور زیرین
    • فقیر به پای غنی می سوزد.
  • اقبال داشت بوئیم، گره کتمی مِردمی
    • اگر شانس داشتیم در همان کودکی می‌مردیم.
  • اگه ته چکل آغوری، من ول سر چاقومه
    • اگه تو گردویی سخت هستی، من چاقویی نوک تیزم.
  • اگر اینکار بیّه، من تسّه، زنّه ورگ، ایارمه
    • اگر این کار انجام شد برای تو گرگ زنده می‌آورم.
    • این مثل در امور محال و غیرممکن گفته می‌شود.
  • اما درمی اسب ره نال کمی خر چه دس ره راس کننه
    • ما داریم اسب را نعل می‌کنیم، خر دستش را بلند کرده!
    • معادل: بر خرمگس معرکه لعنت
  • اِما بامشی خامی که گَل بخره
    • ما گربه‌ای می‌خواهیم که موش بگیرد یعنی نیازمند نیرویی مؤثر و کارآمد هستیم.
  • امساله میچکا خانه پارساله میچکا ره جیک جیک یاد بَده
    • بچه گنجشک امساله می‌خواهد به گنجشک بزرگ‌تر از خودش آواز خواندن یاد بدهد
  • امه پیت کلا لو ناشته؟
    • جغد ما لب نداشت.
    • معادل: باس ما خار داشت؟
  • انده مر بخرده تا افعی بیّه
    • آنقدر مار خورد تا افعی شد
    • شخصی که به واسطه انجام کار خلاف زیاد به صورت یک خلاف کار حرفه‌ای درآمده باشد
  • او به امام ندنه، تش به یزید
    • آب به امام نمدهد و نیز آتش به یزید هم نمی‌دهد
    • کنایه از خسیسی
  • او که از سر بگذره، چه ات وَجه چه صد وجه.
    • آب که از سر گذشت چه یک وجب چه صد وجب.
  • او جا وَل وِل داینه / پیرجایی شه خِل داینه
  • معادل: کبوتر با کبوتر، باز با باز / کند همجنس با همجنس پرواز
  • اون گادر ته ره حالی بوو، پلا لَوه خالی بوو
    • کنایه از دست دادن فرصت است.
  • اینجه تا آمل بسوجه / مه دسته کمل نسوجه
    • خدا کنه از اینجا تا آمل آتیش بگیره ولی یک دسته کاه من نسوزه (خودخواهی)

ب

  • بابل گدا، آمل ره ضرره.
    • حتی کمک به گدای بابلی، به ضرر اقتصاد آمل است.
  • بابل نرسّی شلوار ره در نیار
    • هنوز به بابل نرسیده شلوارت را بیرو نیاور!
  • بابل همیشه پنیر پوس نیارنه
    • همیشه اوضاع بر وفق مراد نیست
  • باجا باجا ره بد دارنه زن‌پِر هر دِتا ره
    • باجناغ از باجناغ بدش می‌آید و پدر زن از هر دو
  • بارک الله عظیم ره سوار بیه چوزین ره
    • معادل: از کرامات شیخ ما چه عجب؛ مشت را باز کرد و گفت یک وجب
  • باکله لاپه ره خرنه، دار سایه خسنه
    • باقالا را در سوراخی درخت می‌خورد و در سایهٔ درخت می‌خوابد
    • کنایه از تنبلی
  • بامشی ره گتنه ته زور دوائه ونه سر خاک دشنّیه
    • به گربه گفتند که ادرار تو دارو است گربه روی ادرار خود را با خاک پوشانید
    • اگر از آدم بد ذات چیز را بخواهی هرچند در توان او باشد از تو دریغ می‌کند
  • بامشی که لاغر بئییه گـَل وه ره جول پرّنه
    • وقتی فردی ضعیف شد بقیه به او زور می‌گویند
  • بامشی حخ ره ماس کلا سر گیرنه
    • مجرم را در صحنهٔ جرم باید گیر انداخت.
  • بامشی‌کته میومیو ره شه مار جا یاد گیرنه
    • بچه گربه میومیو کردن را از مادرش می‌آموزد.
  • بپته خربزه شال نصیب بونه
    • خربزه رسیده نصیب شغال می‌شود
    • چیز خوبی نصیب کسی شده که لیاقتش را نداشته‌است
  • بپته پلایِ کدبانوئه
    • پس از پخته شدن پلو، کدبانوی خوبی است (همراه با تمسخر)
  • بخردن براره هاکردن بیماره
    • موقع خوردن برادر است و موقع کار، بیمار
  • برار که فقیره؛ هفت پشت غیره و یا براری که فقیر بو؛ به هفت پشت غیر بو
    • برادرش اگر فقیر باشد؛ می‌گوید نسبتی با من ندارد
  • برمه ره چـِش خانه؛ خنده ره خشحالی
    • برای گریه چشم می‌خواهی و برای خنده، خوشحالی
  • برمه کنّه؛ نون ندنه
    • گریه می‌کند ولی نان نمی‌دهد.
    • کسی که برای افرا د فقیر دلسوزی می‌کند ولی حاضر به کمک به آنها نیست.
  • برو هِنیش، مکه دیاره
    • بیا روش بشین، مکه از اینجا معلومه
    • معادل با: بیلاخ
  • بز گانه مه ره بکاشتن جه درد نکانده، مه ره میست هاکردن جه درد کانده
    • بز می‌گوید من از ذبح خود ناراحت نیستم، من از مشت زدن به بالینم (هنگام پوست کندن) اندوهگین هستم
    • موقعی که کسی را کمک بکنید و او قدر ناشناس باشد
  • بز ره غم جون، قصاب ره غم پی
    • بز قصّهٔ جانش را می‌خورد و قصاب قُصهٔ چربی گوشت را
    • هرکس منفعت خودش را می‌نگرد
  • بز، بزه اشنه پلم خورنه
    • بز، بز دیگری را می‌بیند و به تبعیت از او گیاهی را می‌خورد که ضرر دارد.
    • کنایه از تقلید کردن از دیگری
  • بز دره بغداد کله پاچه شونه سوغات
    • بز هنوز در بغداد است، کله‌پاچه‌اش به عنوان سوغات به ما رسیده
  • بز مرگ هارسی‌یه چپون چاشت ره خرنه
    • هنگامهٔ مرگ بز که رسید، غذای چوپان را می‌خورد.
  • بشسه لینگ بورده کاج، نشسّه لینگ بورده دواج
    • با پای شسته روی درخت می‌رود ولی با پای نشسته به لحاف می‌رود.
    • آن هنگام که لازم است، کار مناسب را انجام نمی‌دهد.
  • بکوش اتا دفعه بخر / بدوش همیشه بخر
    • اگر بکشی، فقط یک بار می‌خوری ولی اگر بدوشی، دائمی خواهد بود. (زجرکش کردن)
  • بنه بخرده آدم دار ره وِجِنه
    • آدم زمین‌خورده درخت را از ریشه می‌کند
  • بهار پلاپج پییز ماه ره یاد بیار / زنبیل به دوش مردم کنا کنا ر یاد بیر
    • کنایه از آدم ولخرجی که توی خوشی هاش (فصل بهار) به یاد وقت سختی هاش (فصل پاییز و کار بر روی زمین کشاورزی) نیست
  • بوتمی خرس کدخدائه، نَؤنِسمی خرس خی خدائه
    • فکر می‌کردیم خرس قوی است و اگر کدخدا باشد، حامی ماست؛ نمی‌دانستیم با قدرتش بلای جان ما می‌شود.
  • بوتنه که: «خی وچه زنه یا مرغنه کنّه؟» بوته: «از این حرامی هرچی بوّی، بر اِنه.»
    • گفتند: «خوک بچه می‌زاید یا تخم می‌کند؟» گفت: «از این حرامی هر چه بگویی بر می‌آید.»
    • دربارهٔ کید و مکر و شیادی برخی افراد بی‌مروت که از هیچ کار خلافی رویگردان نیستند این مثل را می‌زنند.
  • بورده ابروی بنّه رج هکنه بزوئه چشّه کور هکرده
    • رفت زیر ابرو را درست کند زد چشمش را هم کور کرد
    • کسی که می‌خواهد نقصی را بر طرف کند اما بیشتر خرابی به بار آورد
  • بورده بَپِره بَگُوزیه!
    • کنایه از این که کسی ادعای کاری را می‌کند اما قادر به انجام کار نیست/
  • بیکار وسه یار انه / کارگر وسه کار انه
    • برای بی‌کار یار می‌آید، برای کارگر کار.
  • بیمار که شفائه / حکیم در راهه
    • تقریباً فارسی است.
  • بینج په ورمز ئو خرنه
    • کنار برنج علف هم آب می‌خورد. (البته در اصل ورمز حشره‌ای موذی در شالیزار است)
    • کسی که با چسبانیدن خود به بزرگی برای خودش شهرتی به هم بزند و به این طریق امرار معاش کند.
  • بینج خوشه که ول بوو بینج کر پشت راس بونه
    • خوشهٔ برنج که دولّا شود، پشت کشاورز بلند می‌شود. (دارای ایهام)
  • [فلانی] بی دسسه دازه
    • استعداد دارد و امکانات نه.

بدون ترجمه

  • باغبون وره چپون تره
  • باکله پج نمک سو دارنه
  • بامشی واری چله زننه
  • بهانه وچه، ما ر زننه کچه
  • بپته پلا خرنه میس بزه پیاز
  • بهار اسب کره و پییز کرکوفا همه دل ره ونه
  • بچا پلا ره وا کننه
  • بخرد تک دارنه
  • بخرده مال ره نخرده قال ره
  • بار ره کشی دارنه زن ره شی
  • بیه دس چو نیه کتلوم
  • بیه حلوا نیه فرنی
  • بیوه زن شی کر بیه شه وچه کری ره دمال دینگو
  • بیگار بوش بیکار نوش
  • بیمار که شفائه حکیم سر راهه
  • بی اوسار او بخرده بی توره جو
  • بی رسن ازال شونه
  • بئوتنه بسم الله کاسه دکته
  • به قائده بیاردی ده قائده خوانی بوری
  • بئوته بله دکته تله
  • بور بور دله ونه بیار بیار هم دوو
  • بن دره لنگ و النگ سر دره شیر و پلنگ
  • بن درمه کل کنده
  • بلند پالتو و خالی بامبلو
  • بمرده گو شیردار بونه خشک کیله اودار بونه
  • بمرده گو پرشیر عمل انه
  • بلبل وچه خرپنو امل انه
  • اون زمون که ته خر خانه بزه مه خر کره زنه
  • بگردسه کینگ خور دارنه هنیشته کینگ هنر دارنه
  • بشتی بجر لوه بیه
  • بشنوسه اسازن سوسه خرده ندونسه سوسه خرده یا جوسه خرده

پ

  • پتک پِتک زنّه راه شونه
    • با ناز و کرشمه راه می‌رود
  • پر کنگِ شلوار خشتک ندارنه وچه باد کنّه
    • شلوار پدرش کهنه و پاره است بچه‌اش تکبر می‌کند!
    • فرزندی که پدرش فقیر باشد، ولی با این حال افاده داشته باشد
  • پز عالی، جیف خالی
    • افاده زیاد با جیب خالی
    • کسی که آه در بساط نداشته باشد ولی اهل تکبر و افاده باشد
  • پسته بی‌مغز دهون واز هکنه رسوا بونه
    • هنگامی که پسته دهان بسته بدون مغز را باز کنی رسوا می‌شود
    • کسی که نسنجیده سخنی بگوید و خود را رسوا نماید
  • پشیل کدخدا بئیه
    • پشیل (آبدزدک شالیزار) کدخدا شد
    • فرد بی‌تجربه و بی‌لیاقتی به پست مهمی رسید
  • پلا احمدِشه فاتح ممدِ
    • پلوی احمد را می‌خوری و برای محمد فاتحه می‌خوانی!
    • از کسی که به تو نیکی کرد تشکر نمی‌کنی ولی از دیگری تشکر می‌کنی
  • پلنگِ لاش سر ارمجی، تن نشونه
    • جوجه‌تیغی بر سر لاشهٔ پلنگ نمی‌رود.
  • پلنگ و بامشی دایی و خِرزانه
    • پلنگ و گربه، دایی و خواهر زاده‌اند.
    • این مثل را در مورد افرادی که از یک قماشند به کار می‌برند.
    • معادل: سگ زرد برادر شغال
  • پیش دکتی پشت سر ره هم هارش
    • جلو که افتادی به پشت سرت نیز نگاهی بنداز
    • اگر به مال و مقامی رسیدی به افراد زیر دست خود نیز گوشه چشمی داشته باش
  • پیر گوی اشکمه
    • کنایه از کسی که همه چیز را می‌داند وبا تجربه است.
  • پیری عقل ونه؛ جوونی قد
    • در پیری عقل بایست و در جوانی قدرت و غرور
  • پیر امسن بغداد دره
    • پدر برای ما در بغداد است

ت

  • تا تشنی دل نخاهه، طلا کته وه ره سوار ننه.
    • تا مرغ دلش نخواد خروس جوان سوارش نمیشه.
  • تا ته دار دارنه ولک، ته سلام دارنه علِک
    • تا هنگامی که درخت تو برگ دارد، به سلام تو جواب می‌دهند
    • تا موقعی که صاحب ثروت هستی به تو احترام می‌گزارند
  • ترشِ انار شیره نئؤنه
    • انار ترش شیرین نمی‌شود
  • ترش شیر ماست نوونه / ول چو راست نوونه
    • تغییر ایجاد کردن در شخصی که عادت به بد بودن دارد، سخت است
  • تش سر ئو بشنی‌ین
    • روی آتش آب ریخت
    • عصبانیتش را فرونشاند
  • تش سر تش بشته
    • روی آتش، آتش گذاشت
    • هنگامی که دو خبر بد را پشت سر هم به یک نفر بدهند
  • تشی شه وچه پشت دست کشنه گنه چنه نرمه!
    • جوجه تیغی دست پشت بچه‌اش میکشه میگه چقدر نرمه!
  • تشی کِلی سر، باغ بیتی؟
    • بالای لانه جوجه تیغی باغ خریدی؟
    • اگر کسی در همسایگی فردی نابکار خانه‌ای تهیه کند یا با چنان آدمی وصلت کند یا شریک شود دیگران در نکوهش از عملش این مثل را می‌زنند که تو کنار لانه جوجه تیغی که دشمن صیفی‌جات است باغ گرفته‌ای؟
  • تلاکته، بورده شالِ پیشواز
    • جوجه‌خروس به پیشوار شغال رفته
    • با پای خودش به جای خطرناک رفت.
  • ته جن ره ورگ بخرده.
    • جن تو را گرگ خورد.
    • حیله‌ات دیگر اثر نمی‌کند.
  • ته تش مه ره گرم نکرد ته دی مه ره کور هکرده
    • آتش تو ما را گرم نکرد که هیچ؛ دودش چشم ما را کور کرد.
    • کسی که بخواهد کمکی بکند، اما ضرر زیادی برساند
  • ته پِر سَرین، لرگه کتین بی‌یه، اسا کینگِ بن سه بالش قو خانی!
    • تو که پدرت سرش را روی چوب جارو می‌گذاشت و می‌خوابید، حالا برای زیر باسنت بالشی از پر قو می‌خواهی!
  • تو بوّی گل دسته، همه گننه هسّه
    • تو که بگویی دسته گل، همه می‌گویند درست است
    • خانم‌هایی که از شوهرانشان می‌خواهند احترام آنها را داشته باشند تا دیگران هم از شوهرانشان تبعیت کنند
  • تی شی شال بوهه، ته آرد گوآل بوهه
    • همسرت که شغال باشد، آردت در کیسهٔ پشمینه است.
  • تیم جار خس، همه شو پادشاه ره خو ویندن
    • کسی که کنار خزانه برنج می‌خوابد خواب پادشاه شدن خود را می‌بیند
    • فردی که با داشتن مال اندکی آرزوهای بزرگی را در سر بپروراند
  • تیردار سائه نوونه کویی همسائه نوونه
    • تیردار درخت خوبی نمی‌شود؛ چونانکه آدم پشت کوهی همسایه خوبی نخواهد شد

بدون ترجمه

  • تشی ره خانی بی کئی هاکنی مارینه ره بکش
  • تا ته دری درویش باغ سیر نچین

ج

  • [فلانی] جنگ‌نکارد شهیده
    • هنوز نجنگیده و شهید است (کنایه تنبلی)

چ

  • چپو بینج هپاچ-هپاچ‌کور نی
    • چپا (برنج کوچک‌تر از نیم‌دانه، یک‌چهارم دانه) را نمی‌توانی پاک کنی.
    • کاری که می‌کنی ارزش هدر رفتن وقتت را ندارد.
  • چپون که دزد بوه ورگ علاج‌کور نی
    • چوپان که دزد باشد، نمی‌توانی جلوی گرگ را بگیری.
    • وقتی دوستان خیانت می‌کنند، چه انتظاری از دشمنان است؟

خ

  • خار خِراک نخاش اشکم نشونه.
    • معادل: غذای خوب تو شکم بد نمیره.
  • خارش؛ هارش
    • ابتدا به مقدار خورشت نگاه کن و سپس برای خودت بکش (حواست به دیگران هم باشد)
  • خدا هاده با سر انه.
    • خدا [روزی] بدهد، وفور نعمت می‌شود.
  • خرِ موسِ بـِن؛ یا گوزه یا لو. و یا خرِ کینگِ بِن؛ یا گوزه یا لو.
    • ماتحت خر بنشینی؛ یا گوزش نصیبت می‌شود یا لگدش
  • خر ره بَوِردنه گالِ باغ، باته:های کنگل، های کنگل.
    • معادل: خر قابل کنگل است
  • خرچنگ ره بوتنه، وری وری چه راه شونی؟ بوته مه نجیبی‌یه
    • به خرچنگ گفتند: چرا کج کجی راه میری؟ گفت: بخاطر نجابت من است!
  • خرس دست هلی جه نرسنه، گنه ترشه
    • دست خرس به آلوچه نمی‌رسد، می‌گوید ترش است.
    • کاری را نمی‌تواند انجام بدهد، بهانه تراشی می‌کند.
  • خمیر که شل بیه لاک او پَس دِنه
    • خمیر اگر شل باشد، ظرف زیرش هم آب پس می‌دهد. (اثرگذاری)
  • خنده نزن کَسون ره، سر شونه ته وچون ره
    • به مشکل دیگری نخند که همان بلا نصیب فرزندت می‌شود
  • خو ره بالش نونه / وشنا ره خارش نونه.
    • خواب‌آلود بالش طلب نمی‌کند و گرسته خورشت نمی‌خواهد.
  • خون ره خون جا نشورنه
    • خون را با خون نمی‌شورند. (توصیه به انتقام نگرفتن)
  • خی ره باتنه ته خنه خراب بیه، باته این دارِ بن نیه اون دارِ بن
    • به گراز گفتند خانه‌ات خراب شد؛ گفت زیر این درخت نشد، می‌روم زیر آن درخت (سبک‌پا بودن)
    • معادل: آن را که جای نیست همه جای اوست.
  • خی بخره پاره بونه
    • خوک بخورد پاره می‌شود (بدپخت بودن)
    • معادل: سگ بخورد پیشواز گرگ می‌رود.
  • خی کله، خی عملِ انه و یا خی کاته، خی وانه
    • معادل: گرگ‌زاده عاقبت گرگ شود.
  • خیِ قـَلتِ سر و قرآن؟ و یا خیِ قـَورِ سَر و قرآن؟
    • محل عبور گراز و جایگاه قرآن؟ و یا روی قبر گراز و قرآن؟
    • معادل: هر کلام جایی و هر نقطه مکانی دارد.

د

  • در ره زِنی، دیوار گوش هاکنه و یا در ره گانی، دیفار بشنوئه
    • به در می‌گویی تا دیوار بشنود
  • دریویِ ئو تا ونه ساخ نوونه.
    • آب دریاها تا ساق پایش هم نمی‌رسد.
    • معادل: دلش دریاست.
  • دِ زن‌دار مردی ونه مسجد بخاسه.
    • مردی که دو زن دارد، نهایتاً در مسجد باید بخوابد.
  • دست که نمک ندارنه بل ساتور بن.
    • دست که نمک ندارد باید آنرا زیر ساتور گذاشت.
  • دست دسه گندنه، دوتادست دیم شورنه.
    • کمک گرفتن ازچندنفر، باعث پیشروی در کارها می‌شود.
  • دس به خر نرسنه ونه پالون ره تپ تپ دِنه
    • دلش نمی‌آید خر خود را بزند، هِی زین خر را می‌زند.
  • دله گزنا، دیا امزنا و یا بریم اسپنا، دله گزنا
    • از درون مانند گزنه خشن و از بیرون همچون گشنیز لطیف. کنایه از ظاهر و باطن افراد
  • دمّال‌دکت آدم پیاز جا پلا خرنه
    • آدم عقب‌افتاده با پیاز، پلو می‌خورد
  • ده ره خانی بزنی، ونه کدخدا ره بوینی
    • می‌خواهی روستا را بدزدی، باید با کدخدا هماهنگ کنی

ر

  • راغون نداشتی، وینگوم چه کاشتی
    • تو که روغن نداشتی، چرا بادمجان (که روغن زیادی برای سرخ شدن می‌خواهد) کاشتی؟
  • رَندی بن مس‌ئه.
    • پس از ته‌دیگ، کف دیگ است.
    • کار از کار گذشته؛ دیر شده.
  • روز وه ره دو دره؛ شو وه ره خو دره
    • روز پی غذا و شب پی خواب

ز

  • زور شونه، زار اِنه
    • به زور می‌رود و با گریه و زاری برمی‌گردد
    • دل شخص نمی‌خواهد از حالت فعلیش تکان بخورد
  • زوون دره پلا ایارنه / زوون دره بلا ایارنه
    • زبانی هست که پلو می‌آورد / زبانی هم هست که سر را به باد می‌دهد

س

  • سالی که نکوست از بهارش پیداست: شامی که کدوست از نهارش پیداست.
    • فارسی است
  • سال هفت بار کنه ادعای پادشاهی / شه سره قند نارنه بخره چایی
    • سالی هفت بار ادعای پادشاهی می‌کند ولی در خانه قند هم ندارد.
  • سازه ره گانّه سازه کتیم.
    • معادل: کشمش هم دُم داره.
  • سر انجیلی؛ بن تسکا
    • ر. ک. به «دله گزنا، دیا امزنا»
  • سره که طلا دنیه، مار کرگ سالاره
    • توی خونه‌ای که خروس نباشه، مرغ سالاره
  • سگ بیتی خار وانه، آدم بیتی خار نوانه
    • گازگرفتگی سگ خوب می‌شود؛ ولی چشم زخم انسان خوب نمی‌شود
  • سنگینی به زمینه
    • از مرگ کسی شاد نخواهیم شد چون چیزی به ما نمی‌رسد.
  • سنگ گِلِ بِن حیفه
    • حتی سنگ هم زیر گِل باشد، حیف است.
    • مرگ برای هرکسی عذاب آور است.
  • سوؤآل باز بائه پلا-خرش پیاز بائه
    • آدم خوشحال باشد، فرقی ندارد که چه می‌خورد

بدون ترجمه

  • سنگ شه سنگ رج دارنه، گسفن شه دیما
  • سیر نخرد تک به نکننه
  • سو که خنه ره ونه اسونه ره پیته دی کننه
  • سگ خور بئوتنه چو ره ونه دس داشتن
  • سر ره اشکننه کشه ره اغوز کنه
  • سر ره سگ کشنه دم ره بامشی
  • سیر بچی / رج دچی

ش

  • شال شکار شونی شیر تفنگ همراه دار.
    • شکار شغال می‌روی اسلحه شیر با خودت ببر.
    • آمادگی برای شرایط پیش بینی نشده
  • شالِ بوتنه: «ته گواه کیه؟» بوته: «مه دِم»
    • به شغال گفتند: «گواه تو کیست؟» گفت: «دمم»
    • هرگاه دربارهٔ موضوعی از شخصی شاهد و گواه بطلبند و او یکی از نزدیکان و حامیان خود را معرفی کند، این مثل آورده می‌شود.
  • شال ره بَوتنه: «ته دو چنّهِءِ؟» بوته: «ون بوینم پشتِ سر تو چنّهءِ؟»
    • به شغال گفتند: «دوغت چند؟» گفت: «باید ببینم پشت سر تو چقدرست؟»
  • شالِ دست بَرنِنهِ کَسوُ بَخِره!
    • کنایه از کسی که کاری از دستش بر نمی‌آید، اما اقدام به آن کار می‌کند.
  • شالی که ماهی بخرِده، دِریو رِ میون کنه.
    • شغالی که ماهی بخورد، به وسط دریا می‌پرد.
  • شال که چشته بخرده، دریوکنار رِ چش اینگنّه.
    • شغالی که چشته بخورد (پررو شود)، به دریاکنار هم چشم دارد. (طمع کند)
  • شالِ دس، گو بتیم بسپرسی؟
    • معادل: گوشت رو به گربه سپردی؟
  • شال بئوت هوا وارشی نکنه
    • به خواستهٔ شغال هوا بارانی نمی‌شود (در باور محلی عروسی شغال‌ها در روز بارانی است)
  • شاه شاخ دار بخاسته لیسک هم راه دکته و یا شاخ-به-شاخ بیّه، لِسِک هم شاخ دربیارده
    • شاه خواستار حیوان شاخ دار شد حلزون هم به عنوان شاخ دار به راه افتاد
  • شاه که سیره خانه چکنه زیردستون وشنائی بمیرن.
    • شاه که سیر باشد می‌خواهد چکند که زیردستها گرسنه‌اند.
  • شلِ ورگ روزی، راه دره.
    • روزی گرگ تنبل در راه است.
  • شو بی وقتی نونه جارو بزوئن فرشته ملائکه ره از شه سره بیرون کاندی
    • شب بی موقع نباید جارو بزنی چون فرشته و ملائکه را از خانه خود بیرون می‌کنی
  • شو سیو، گو سیو
    • شب سیاه و گاو سیاه.
    • همان‌گونه که گاوِ سیاه در شبِ تاریک به چشم نمی‌آید، دزدی در دلِ شب هم از دید بسیاری مخفی می‌ماند بنابراین این مثل هشداری است که در این موقع ذکر می‌شود. (در مواقع خاص کسی متوجه عیب‌هایت نمی‌شود)
  • شونس نداری کرک نونه، کرک بییه، کرچه نوونه
    • شانس که نداشته باشی، مرغ نمی‌شود، اگر هم شد، کُرچ نمی‌شود.
  • شه سره بسم الله اتتی سره استغفرالله
    • در خانه خود می‌گوید بسم‌الله و در خانهٔ دیگری می‌گوید استغفرالله (خودخواهی)
  • شه موس ره بـِل یخ ئو
    • باسنت را در یخ فرو کن.
    • از جای دیگر که عصبی هستی، بر سر دیگری تخلیه نکن.

بدون ترجمه

  • شال کار بی‌بو کسو بخره، خی دار کوفا له دا
  • شال، پوسه کلا ره گیر بیارده
  • شه تن گو ره نویننه اتتی تن کک ویننه

ع

  • عروس سِما بلد نی‌یه، گنه بنه تپه-چاله دارنه و یا عاروس راه بوردِن بلد نی‌یه، گانه بنه تپه-چاله دانّه
    • عروس رقص بلد نیست می‌گوید زمین پستی و بلندی دارد و هموار نیست
    • زمانی که به کار می‌رود که فرد مُصر بهانه‌های بی‌موردی می‌آورد.

غ

  • غنیمت نیی، غنی نووش
    • معادل: ما را به خیر تو امید نیست، شر مرسان

ک

  • کار ورزا کنه، پیچا کته (بامشی، منگو) خسته
    • کار را گاو نر انجام می‌دهد، بچه گربه خسته است.
  • کارد هرچی هم تِج بائه، شه دسته ره نـَورینده
    • چاقو هرچقدر هم تیز باشد، دستهٔ خودش را نمی‌برد
    • معادل: فامیل گوشت رو بخوره، استخونش رو نمی‌اندازه
  • کاره مار ره پیش دکته
    • کرّه از مادرش سبقت گرفته
  • کاتی ره ونه پله-پله یور بوردِن
    • از نردبان باید پله-پله بالا رفت
    • پله‌های ترقی را باید آهسته و پیوسته طی نمود
  • کچیک خی وراز وونه، کچیک رو هراز وونه
    • تولهٔ خوک حداکثر گراز می‌شود و جویبار کوچک حداکثر رودخانهٔ هراز.
    • سرشت و استعداد افراد متفاوت است.
  • کربلا من دیمه، مهر و تسبیح خَوِر ره تو دارنی؟
    • ادعای دروغ نکن
  • کرک هرچی پرپیشو هاکنه، خاک ره شه سر ریزنه و یا کرک که پرپشو کانده، دنیا خاک ره شه سر کانده
    • مرغ هرچه بال بال بزنه، خاک عالم به سر خودش می‌کنه (کنایه از کار بیهوده کردن)
  • کـَل کور ره شـِپـِل اینگِنده
    • آدم کچل با سوت زدن، نابینا را مسخره می‌کند
    • خودش مشکل دارد و دیگری را مسخره می‌کند
  • کمل‌دَکِرده ببره
    • ببر پوشالی است؛ یعنی ببر مُرده‌ای است که در پوستش کاه ریخته‌اند.
    • این کنایه را در مورد افرادی که به ظاهر نیرومند و شجاعند ولی در باطن کم‌رو و ترسو هستند، به کار می‌برند. (معادل پهلوان پنبه)
  • کوز پشت ره چو نخانه، چه تیم‌جار شونه؟
    • اگر لاک‌پشت تنش نمی‌خوارید، به شالیزار نمی‌رفت.
    • به جایی نرو که فقط اسباب مشکلاتت شود.
  • کیر نقدلی ونه کمر وجه بیه قلی
    • کنایه از آدمیه که خودش باعث نابودیش میشه

گ

  • گالش نئونه مه تلم دو ترشه
    • دوغ‌فروش نمی‌گوید دوغم ترش است. (معادل عطر آنست که ببوید)
  • گالش که گودوش نی‌یه، گنه جاله لو وله
    • کسی که توانایی ندارد، بهانه می‌آورد
  • گپ، گپ یارنه و میاه، ابر.
    • صحبت کردن هرچه رود بیشتر می‌شود؛ همچنان که ابر هرچه بگذرد بیشتر می‌شود.
    • در موقع صحبت از بحثی به بحث دیگر شاخه به شاخه پریده می‌شود.
  • گت آغوز بی‌دله هسته.
    • کنایه از فردی با ظاهر برومند و باطن بی‌عرضه
  • گتِ موس، گتِ شلوار خانه
    • باسن بزرگ نیازمند شلوار بزرگ است
    • هر که بامش بیش، برفش بیشتر
  • گدا خر بخری‌یه
    • گدا خر خرید
    • کنایه از کسی که داشته‌هایش را به رخ دیگران می‌کشد.
  • گسفن هرچی لاغر بوشه، شه می سر خسنه
    • گوسفند هرقدر هم که لاغر باشد، روی پشم خودش می‌خوابد.
    • این مثل را در مورد افرادی می‌زنند که با فقرشان می‌سازند و دست نیاز پیش دیگران دراز نمی‌کنند.
  • گو ره پوس هاکرده دم ره سر بی‌هشته
    • گاو را دُم پوست کرده
  • گوزنگو گی‌کش خانه
    • شخص پر افاده برای کار کوچکش عمله طلب می‌کند.
  • گناه وَگ دانّهُ و کَوِز.
    • فقط قورباغه و لاک پشت گناه دارند. (مظلومند)
    • به عنوان پاسخ منفی به «فلانی گناه داره» گفته میشه.

م

  • ماهی دِریو دله، جفتی چنِ؟
    • ماهی در دریا جفتی چند؟ (در توصیف برخی معاملات می‌آید).
    • اگر کسی بخواهد جنسی را ندیده بخرد یا به کسی بفر وشد، طرف، این مثل را به کار می‌برد که: چگونه می‌شود ماهی صید نشده را قیمت گذاشت؟
  • مَگِر مکه مِلکه؟
    • مگر سرزمین مکّه است؟
    • جا برای استفاده زیاد است و نباید همان جایی که دیگری برگزیده را اشغال کنی
  • ملّا ماست بخارده
    • شیخ ماست خورد
    • کنایه از انجام کار سخت
  • ملّا ره مِفت گیر بیارده، بامشی‌کاته وسّه دعا کانده
    • شیخ رو مفت گیر بیاورد، برای بچه‌ها گربه‌ها هم تقاضای دعا می‌کند
    • در صورت رایگان کردن چیزی، از آن سوءاستفاده می‌شود.
  • ملّا موس واری صافه
    • مانند ماتحت شیخ تمیز است
  • موقع کار، حسن براره؛ موقع مِزد، حسن دزده
    • سوءاستفاده از دیگران
  • مه سر ره بشکن، مه نرخ ره نشکن
    • سرم رو بشکن ولی نرخ جنسم رو پایین نیار (چونه نزن)
  • مهمون، اول شو طلا، دوم شو نقره، سوم شو مرس، چهارم شو خرس
    • مهمان در اول شب مانند طلا عزیز است، در شب دوم مانند نقره گرامی، در شب سوم مانند مس کم بها و در شب چهارم مانند خرس پرزحمت است.

ن

  • نا کاشنه، نا مِردال کانده
    • تکلیف دیگران را مشخص نکرده و آن‌ها را دو دل می‌گذارد
  • نا سر گیرنه نا رم کنه
    • نه بعهده می‌گیرد و نه بی‌خیال می‌شود
  • نتومبه - بَتومبه؛ جان راحت
    • یک کلمه می‌گوید نمی‌توانم و جانش راحت است
  • [فلانی] نر و ما نکانده
    • برای فلانی نر و ماده فرقی ندارد. (در اشاره به داستانی است)
  • نه در سر کلای و نه در پای کش / در عقب درم خایای بنفش
    • فارسی است: کنایه از فلاکت و بی‌چیزی و در عین حال بی خیالی گوینده است
  • نئی‌نزا اسم ره گنه غلامرضا
    • برای بچهٔ نزاییده نام گذاشتند

و

  • وَچه ره باوّی بلاره، تـَب زنده ته کِلا ره
    • با بچه‌ها شوحی کنی، ظرفیت نداشته و پررویی می‌کنند
  • وَچه ره مِلّا هاکن، شه جانِ بِلا هاکن.
    • بچه را باسواد کنی، بلای جانت می‌شود
    • اگر بچه را به مدرسه ببری و باسواد شود، روزی اشکالات تو را به رُخت می‌کشد.
  • وچه عزیزه، ادب عزیزته
    • بچهٔ هرکسی برایش عزیز است ولی ادبش مهم‌ترست
  • ورگ دکته صد تا ره، بورده مه اتا ره
    • گرگ در میان صدها رأس افتاد و فقط یک دام مرا برد.
    • کنایه از بدشانسی.
  • ورزا کش بزا چکه بپاته
    • کنایه از فامیل (خیلی) دور. ورزا همان گاو نر است.
  • وَشنا ره خورش نِوَنه خوره بالش نِوَنه
    • آدم گرسنه اهمیتی به خورشت غذا نمی‌دهد آدم خواب آلود بهانه بالشت نمی‌گیرد.
    • این ضرب‌المثل زمانی بکار می‌رود که فردی برای انجام یک عمل بهانه‌های بی‌مورد می‌آورد.
  • وشنا کرک شو دون خو وینه
    • مرغ گرسنه شب خواب غذا را می‌بیند.
  • وک کـَوِز ره کول هایته.
    • قورباغه لاکپشت را به دوش گرفته.
    • فردی کاری بیش از توانایی خود برعهده گرفته و از پسش برنمی‌آید.
  • ونه شیر شکار هکنه، شال بخره
    • تا شیر شکار نکند، شغال گرسنه می‌ماند.

ه

  • هچکی ناته یاقوب؛ ته کتار ره.
    • هرچه کردم، هیچ‌کس اهمیتی به من نداد.
  • هر کی زرده ریشه ته خیشه؟
    • معادل با: هر کی ریش داره، بابائه؟
  • هستم بائو، هستم را
    • کار خود را به دیگری نسپار

منابع

  • پارپیرار
  • ضرب‌المثل (زبانزدها) و کنایه‌های مازندران، که تعدادی از پژوهشگران.
  • پیر بئوته مثال، که استاد بزرگوارآقای قوام الدین بینایی [۱]