طاووس
- « شگفت انگيزتر آن پرندگان [پرندگان ناتوان از پرواز در آسمان] در آفرينش ، طاووس است ... چون به سوى ماده پيش رود ، آن دُمِ در هم پيچيده را وا سازد و بر سر خود برافرازد ، كه گويى بادبانى است برافراشته و كشتيبان زمام آن را بداشته . به رنگهاى خود می نازد ، و خرامان خرامان دم خود را بدين سو و آن سو می برد و سوى ماده می تازد ... و اگر آن را همانند كنى بدانچه زمين رويانيده ، گويى : گل هاى بهاره است ، از اين سوى و آن سوى چيده ، و اگر به پوشيدنی اش همانند سازى ، همچون حلّه هاست نگارين ؛ و فريبا ، يا چون برد يمانى زيبا ، و اگر به زيورش همانند كنى ؛ نگين ها است رنگارنگ ، در سيم ها نشانده ،خوشنما چون نقش ارژنگ ... »
- علی بن ابی‌طالب ، نهج البلاغه ، خطبه ، 165
- « چون خود بينى نازنده به راه می رود ، و به دم و پرهاى خويش مینگرد ، و از زيبايى پوششى كه بر تن دارد و طوق ها كه بر سر و گردن ، قهقهه سر مىدهد ، و چون نگاهش به پاهاى خود می افتد ، بانگى برآرد كه گويى گريان است و آوازى كند چنانكه پندارى فرياد خواهان است . فريادش گواهى است راست ، بر اندوهى كه او راست . چه پاهاى او لاغر است و سيهفام ، همانند خروسى كه از هندى و فارسى زاده است زشت و نا به اندام ، و از تيزى استخوان ساق او خاركى خرد سر زده است ، و بر جايگاه يال او دستهاى موى سبز نگار بر زده ، و برآمدنگاه گردنش چون ابريقى است راست كشيده ، و فرو رفتنگاه آن ، تا به شكم رسد ، سياه است ، چون وسمه يمانى سبز و به سياهى رسيده ، يا پرنيانى است بر آينه صيقل زده افكنده ، يا با چادرى سياه سر و گردن خويش را پوشيده ...»
- علی بن ابی‌طالب ، نهج البلاغه ، خطبه ، 165
- « و كمتر رنگى است كه طاووس را نصيبى از آن نه در پيكر است ، و رنگ او در رخشندگى و درخشندگى و آبدارى از آن رنگها برتر است . پس او با آن نقشهاى آگنده چون گلزارى است با گلهاى پراكنده ، نه باران بهارىاش پروريده ، و نه آفتاب گرم تابستان را به خود ديده ، و گاه پر خويش را بريزاند ، و خود را برهنه گرداند . پرهايش پياپى بيفتد و پشت هم برويد . پرها چنان ريزد از ناى استخوان كه برگها از شاخههاى درختان . پس پرها به هم پيوندد رويان ، و بازگردد به هيئتى كه بود پيش از آن . نه رنگى با رنگ پيشين مخالف بود ، و نه در غير جاى خود جايگزين شود . و اگر پرى از پرهاى ناى استخوان او را نيك بنگرى ، تو را رنگى سرخ گلگون نمايد ، و گاه به رنگ سبز زبرجدى ، و گاه به رنگ زرناب درآيد .»
- علی بن ابی‌طالب ، نهج البلاغه ، خطبه ، 165
- «اما هرکه را آزمایی به کردار آزمای نه به گفتار که گنجشکی به نقد به که طاووسی.»
- «از آشیان غراب طاووس نپرد.»
- «جوان مجرد، طاووس را ماند؛ دوران نامزدی به سان شیر است؛ تأهل که گزید خری بیش نیست.» ضرب‌المثل اسپانیایی
- «گنجشک نقد به از طاووس نسیه.»
- «هرکه را طاووس باید جور هندوستان کشد.»
طاووس در شعر فارسی
[ویرایش]- «ای به دیدار فتنه چون طاووس// وی به گفتار غرّه چون کفتار// عالمت غافلست و تو غافل// خفته را خفته کی کند بیدار»
- «بگفتش کوتهی افسوس افسوس// تو پا می‌بینی و من پر طاووس»
- «پای مبین، پایه طاووس بین// جیفه مبین، کرکس کاووس بین»
- «دشمن طاووس آمد پر او// ای بسی شه را بکشته فر او»
- «طاووس جان به جلوه درآید ز خرمی// گر طوطی لبت به حدیثی زبان دهد»
- «طاووس را به نقش و نگاری که هست، خلق// تحسین کنند و او خجل از پای زشت خویش»
